Sunday, September 30, 2012

LIR-ILIR (Kanjeng Sunan Kali Jogo)

LIR-ILIR
  • LIR-ILIR TANDURE WUS SUMILIR, KATON IJO ROYO-ROYO TAK SENGGUH KEMANTEN ANYAR
Awal mula sudah mulai munculnya kesadaran masyarakat saat itu akan taukhid dan aqidah islam yang dibawa para 'Wali Songo' tentunya, dengan kesadaran yang benar-benar baru. Hingga diibaratkan tanaman yang baru bangun tanda akar mulai hidup, dan laksana kemantin yang masih b
aru yang belum tahu betul-betul bagaimana hidup berumah tangga.Begitulah digambarkan tingkat pemahaman masyarakat tentang Islam saat itu yang belum banyak tahu syariat-syariat keislaman.

  • CAH ANGON PENEKNO BLIMBING KUWI, LUNYU-LUNYU PENEKNO KANGGO MBASUH DODOT IRO
Blimbing, adalah buah dengan segi 5 yang disitu menggambarkan 'Rukun Islam yang 5'. Walaupun terasa berat (lunyu-lunyu) berusahalah sekuat tenaga untuk mengerjakannya untuk men_sucikan badan kita, baik badan jasmani maupun rohani (mbasuh dodot iro) dari segala kekotoran dosa dan kesalahan.Kenapa memakai istilah cah angon ?..Ini menggambarkan bagaimana keluguan dan kepolosan seseorang SEKALIGUS kita manusia adalah 'cah angon' atas nafsu-nafsu kita yang musti kita kendalikan, hingga tidak merusak tanaman orang (melanggar larangan agama).

  • DODOT IRO KUMITIR BEDHAH ING PINGGIR, DONDOMONO JRUMATONO KANGGO SEBO MENGKO SORE.
Dengan tingkat keimanan kita yang terasa compang-camping disana-sini (bedhah ing pinggir) bersabarlah untuk terus mengerjakan perintah agama dengan ber'istiqomah mengabdi kepada Allah SWT dengan jalan istiqomah menjalankan perintah-perintah yang wajib dan terus ber'tholabul 'ilmi tentang agama Islam sebagai bekal kita di hari akhir yakni yaumil qiyamah (kanggo sebo mengko sore).Kenapa diistilahkan dengan 'dodot iro' ?... Hal ini karena agama adalah pakaian bagi kita, perhiasan bagi kita. Jadi,seandainya pakaian kita tampak compang-camping, bagaimana perasaan kita ? Maka, 'dondomono jrumatono',,tutup, tambal, dan jahitlah biar rapi dan indah dipandang. Bersegeralah menyempurnakan ibadah kita dan iman tauhid kita,,,insya Allah

  • MUMPUNG PADHANG REMBULANE MUMPUNG JEMBAR KALANGANE
Mumpung Allah SWT masih memberi kita (tempo) nikmat usia dan masih memberi nikmat kelapangan tenaga, bersegeralah mengerjakan semua perintah agama, sebelum rembulan itu redup dan berubah gelap,,dan sebelum dunia ini terasa sempit dan menjenuhkan. Sebagaimana diwasiatkan,"Ingat sakitmu dikala sehatmu, ingat miskinmu dikala kayamu !"

  • YO SURAK'O.. SURAK IYOOO..
Dan bagi kita manusia yang mampu berusaha dan istiqomah menjalankan perintah Tuhan Allah SWT, niscaya akan kita jemput kebahagiaan sebagaimana Janji Allah SWT terhadap hamba-hambaNya yang beriman dan bertaqwa,,,aaamiin Insya Allah

Monday, September 24, 2012

NGLAKONI TOPO UTOWO SEMEDI

NGLAKONI TAPA UTAWA SEMEDI


1 Vote

Wong kang ambudi daya kalawan anglakoni tapa utawa semédi kudu kanthi kapracayan kang nyukupi apa dene serenging lan kamempengan anggone nindhakake. Atine kudu santosa temenan supaya wong kang nindhakake sedyane mau ora nganti kadadeyan entek pengarep-arepe yen kagawa saka kuciwa dening kahanane badane, wong mau kudu nindakake pambudi dayane luwih saka wewangening wektu saka katamtuwaning laku kang dikantekake marang sawiji-wijining mantram lan ajaran ilmu gaib awit gede gedening kagelan iku ora kaya wong kang gagal enggone nindakake lakune rasa kuciwa kang mangkono iku nuwuhake prihatin lan getun, nganti andadekake ciliking ati lan enteking pangarep-arep. Sawise wong mau entek pangarep arepe lumrahe banjur trima bali bae marang panguripan adat sakene mung dadi wong lumrah maneh.
Kawruhana wong kang lagi miwiti ngyakinake ilmu gaib sok sok dheweke iku mesthi nemoni kagagalan kagagalan kang nuwuhake rasa kuciwa. Sawijining wewarah kang luwih becik tumrap wong kang lagi nglakoni kasutapan iya iku ati kang teguh santosa aja kesusu-susu lan aja bosenan ngemungake wong kang anduweni katetepan ati lan santosaning sedya sumedya ambanjurake ancase iya iku wong kang bakal kasembadan sedyane. Wong ngyakinake prabawa gaib iku anduweni kekarepan supaya dadi wong lanang temenan kang diendahake dening wong akeh, iya anaa ing ngendi wae enggone nyugulake dirine, Amarehe diwedeni ing wong akeh panguwuhe gawe kekesing wong yen anyentak dadi panggugupake lan gawe gemeter dirine, ditrisnani ing wong akeh pitembungane digatekake lan pakartine diluhurake ing wong akeh, iya pancen nyata wong liyane mesthi tunduk marang sawijining wong kang ahli ilmu.
Wong ahli kasutapan tansah yakin enggone ngumpulake kekuwatan gaib ing dalem dhirine. Ana paedahe kang migunani banget manawa wong nindakake pambudi daya kalawan misah dheweke ana ing papan kang sepi karana tinimune kekuwatan gaib iku sok-sok tinemu dhewekan ana ing sepen. Wong ahli kasutapan kudu budidaya bisane nglawan marang nepsune kekarepan umum (kekarepan wong akeh kang campur bawur ngumandang ana ing swasana), kalawan tumindak mangkono wong ahli kasutapan mau dadi nduweni pikiran-pikiran kang mardhika, iya pikiran-pikiran kang mangkono iku kang bisa nekakake kasekten gaib.
Sangsaya akeh kehing kang kena tinides, uga sangsaya gedhe tumandhoning kekuwatan gaib kang kinumpulake. Kekuwatan gaib iku tansah makarti tanpa kendhat enggone mujudake sedya lan nganakake kekarepan. Wong ahli kasutapan kudu anduweni ati kang tetep lan kekarepan kan dereng, kalawan ora maelu marang anane pakewuh pakewuhe lan kagagalan-kagagalaning. Kasekten iku kaperang ana rong warna, iya iku kasekten putih (Witte magie/white magic) utawa kasekten ireng (Zwarte magie/Black Magic). Awit saka anane perangan mau banjur dadi kanyatan yen perangan kang sawiji iku becik, dene perangan liyane ala.
Kasekten putih iku satemene ilmu Allah Kang Maha Luhur wis mesthi bae kapigunakake mligi kanggo kaslametane wong akeh. Dene kasekten ireng iku ilmu kaprajuritan kang kapigunakake luwih-luwih kanggo nelukake kalayan paripaksa, sarta bakal anjalari kacilakaning wong liya. Ananing sakaro karone saka sumber ilmu Allah sarta sakaro karane iku padha dipigunakake kalawan atas asma Allah. Tinemune ilmu-ilmu kasekten iki saranane kalawan kekuwataning pikiran pikiran iku manawa kagolongake meleng sawiji bisa nuwuhake kekuwatan kaya panggendeng kang rosa banget tumrap marang apa bae kang dipikir lan disedya.
Wong kang nglakonitapa kalawan nindakake laku-laku kang tinemtokake wis mesthi bae gumolonging pikirane bebarengan padha kumpul dadi siji sarta katujokake marang apa kang disedya kalawan mangkono iku kekuwatan daya anarik migunakake sarosaning kekuwatane banjur anarik apa kang dikarepake. Swasana kang katone kaya dene kothong bae iku satemene ana drate rupa-rupa kayata : geni murub emas kayu lemah waja, electrieiteit zunrstof koolzunr sarpaning Zunr lan isih akeh liya-liyane maneh.
Samengko umpamane ban ana sawijining wong kang lagi tapa kalawan duwe sedya supaya andarbeni daya prabawa kang luwih gedhe sarta anindakake sakehing kekuwatan pikiran kalawan ditujokake marang sedyane mau nganti nuwuhake daya prabawa. Kekuwataning daya anarik saka pikiran iku banjur anarik dzat ing swasana kang pinuju salaras karo daya prabawa mau kalawan saka sathithik sarta sareh dzat daya prabawa kang ing swasana iku katarik mlebu ing dalem badane wong kang lagi tapa mau. Kalawan mangkono dzat “prabawa” iku dadi kumpul ing dalem badane wong narik dzat iku nganti tumeka wusanane badane wong ahli tapa, iku bisa metokake daya prabawa kang gedhe daya karosane.
Wong kang andarbeni ilmu kang mangoko iku dadi sawijining wong kang sakti mandraguna. Tumrap wong-wong kang nglakoni tapa ditetepake pralambang telu : Diyan, Jubah lan Teken. Diyan minangka pralambanging pepadhang, tumrap kahanan kang umpetan utawa gaib. Jubah minangka dadi pralambange katentremaning ati kang sampurna, dene teken minangka dadi pralambanging kekuwatan gaib.
Ing dalem sasuwene wong nglakoni tapa iku prelu banget kudu migateake marang sirikane, kayata : wedi, nepsu, sengit, semang-semang lan drengki. Rasa wedi iku sawijining pangrasa kang luwih saka angel penyegahe. Menawa isih kadunungan rasa wedi ing dalem atine wong ora bakal bisa kasambadan apa kang disedyaak. Kalawan “rasa wedi” iku atining wong dadi ora bisa anduweni budi daya apa-apa.

Sajrone nglakoni tapa utawa salagine ngumpulake kekuwatan gaib, atining wong iku mesthi kudu tetep tentrem lan ayem sanadyan ana kadadeyan apa wae. Manawa atine wong iku nganti gugur, kasutapan iya uga dadi gugur lan kudu lekas wiwit maneh. Gegeman kalawan wadi sakehing ilmu gaib lkang lagi pinarsudi, luwih becik murih nyataning kasekten tinimbang karo susumbar kalawan kuwentos kayakenthos.
“Nepsu” iku andadekake tanpa dayane kekuwataning batin. “Semang-semang” iku andadekake ati kang peteng ora padhang terang. “Sengit utawa drengki” iku uga dadi mungsuhing kekuwatan gaib. Wong kang lagi nindakake katamtuwan ing dalem kasutapan kudu kalawan ati kang sabar anteng lan tetep. Patrapebadan kang kaku lan kagugupan kudu didohake .
  • Aja sok singsot.
  • Aja duwe lageyan sok nethek nethek kalawan driji tangan marang meja kursi utawa papan liyane.
  • Aja ngentrok-entrokake sikil munggah mudhun.
  • Aja sok anggigit kukuning dariji tangan.
  • Aja mencap-mencepake lambe.
  • Aja molahake lidhah lan andhilati lambe.
  • Aja narithilake kedheping mata.
Ngedohake sakehing saradan utawa bendana kang ora becik, kayata glegak-glegek molah-molahake sirah, kukur-kukur sirah, ngangkat pundhak lan liya-liyane sabangsane saradan kabeh.
Satemene perlu banget nyirnakake kekarepan “drengki” luk wit ngrasaning karep drengki iku banget nindhih marang diri pribadi. Ana maneh “drengki” iku kaya anggawa sawijining pikulan abot kang tansah nindhes marang dhiri lan sarupa ana barang atos medhokol kang angganjel pulung ati. “Drengki lan meri” iku mung anggawa karugiyan bae tumrap kita, ora ana gunane sathithik -thithika. Salawase wong isih anduweni pangrasan karep “drengki lan meri” iku ora bakal bisa tumeka kamajuwane tumrap dunya prabawaning gaib.
Ora mung tumindak bae tumrap sawijining wong bae bisa maluyakake wong liya kalawan kekuwatan gaib nanging uga tumindak tumrap sawijining wong maluyakake dhiri pribadi kalawan kekuwatan iku. Bisane maluyakake larane wong liya, mesthine kudu ngirima kekuwatan waluya marang sajroning badane wong kang lara. Manawa wong gelem naliti yen wong iku bisa ngumpulake kekuwatan gaib ing dalem badane dhewe lan ngetokake sabageyan kekuwatan gaib kawenehake marang wong liyane mestheni uwong bisa ngreti yen arep migunakake kekuwatan iku nganggo paedahe dhiri dhewe uga luwih gampang.
Supaya bisa nindhakake pamaluya marang dhirine dhewe kalawan sampurna wong ngesthi kudu mahamake cara-carane maluyakake panyakit. Iya iku cara-cara kang katindakake kanggo maluyakake wong liya lan wusanane ambudidaya supaya bisa migunakake obah-obahan iku marang awake dhewe.
Kawitane wong kudu nindakake patrape mangreh napas, kanggo negahake asabat. Dene carane ngatur napas iku kaprathelakake kalayan ringkes kaya ing ngisor iki :
  • Madika panggonan kang sepi.
  • Lungguha ing sawijining palinggihan kang endhek lan kepenak, sikil karo pisan tumapak ing lemah.
  • Badan kajejegake lan janggute diajokake.
  • Benik-beniking klambi kang kemancing padha kauculan, sabuk uga diuculi supaya sandangan dadi longgar lan kepenak kanggo tumindhak ing napas.
  • Pikiran katarik mlebu, supaya luwar saka sakehing geteran pikiran kaya saka ing jaba.
  • Sakehing urat-urat kakendokake.
  • Banjur narika napas kalawan alon lan nganti jero banget tahanen napas iku sawatara sekon/detik (kira-kira 6 detik) lan wusanane wetokna napas iku kalawan sareh.
  • Anujokna gumolonging pikiran kalawan ngetut marang napas kang mlebu metu iku kalawan giliran. Cara nindakake napas kaya ing ngisor iki :
  • Narik napas kalawan alon lan nganti jero ing sabisane, nganti dhadha mekar lan weteng dadi nglempet.
  • Nahan napas iku kira-kira nem saat utawa luwih suwe ing dalem paru-paru dhadhane cikben lestari mekare, lan wetenge cikben lestaringlempetake kalawan mangkono iku gurung dalaning napas tansah tetep menga.
  • Ambuangna napas kalawan alon nganti entek babar pisan nganti dhadha dadi kempes, lan weteng dadi mekar.
  • Banjurna marambah-rambah matrapake mangkono iku suwene kira-kira saka lima tumeka limolas menit utawa luwih suwe nganti bisa nemoni pangrasa anteng lan tentrem ing sajroning badan.
Carane matrapake kasebut ing dhuwur iku sawijining cara kanggo napakake napas, iki kena lan kudu ditindakake saben dina telung rambahan, dening sapa bae kang nglakoni tapa supaya oleh ilmu gaib. Daya kang luwih bagus iya iku miwiti makarti miturut pituduhan. Aja weya nindakake patrap kanggo napakake napas iku.
Cara matrapake tumindaking napas iku kena uga ditindakake kalayan leyeh-leyeh mlumah : ngendokake sakabehing urat-urat nyelehake tangan karo pisan sadhuwuring weteng lan nindakake lakuning napas miturut aturan. Daya ngisekake Prana Ngadeg kalawan jejeg sikil karo pisan kapepetake dadi siji lan driji -drijining tangan karo pisan dirangkep dadi siji kalawan longgar.
Banjur matrapa lakuning napas sawatara rambahan miturut aturan. Gawe segering utek lungguha kalawan jejeg lan nyelehna tangan karo pisan ing sandhuwuring pupu kiwa tengen: mripat mandheng marang arah ing ngarep kalawan tetep: sikil karo pisan tumadak ing lemah. Kalawan jempol tangan tengen anutup lenging grana sisih tengen lan anarika napas liwat lenging grana sisih kiwa, wusana nglepasake jempol iku banjur ambuwang napas lan nutupa lenging grana kiwa kalawan driji narika napas liwat lenging grana tengen, lepasna driji panutup iku lan ambuwanga napas. Mangkono sabanjure kalawan genti-genten kiwa lan tengen. Nuwun.@@K

http://alangalangkumitir.wordpress.com

HUKUM KARMA

Hukum Karma, Ngunduh Wohing Pakarti

Hidup di dunia ini sama juga dengan hidup bermasyarakat. Hidup bermasyarakat itu diatur oleh aturan-aturan yang sudah ditetapkan dan tertulis, maupun aturan yang tidak tertulis. Aturan yang ditetapkan itu contohnya seperti undang-undang yang tertulis. Begitu juga dengan agama merupakan aturan kehidupan bermasyarakat untuk menjadi lebih baik dan tenteram.

Dalam hidup di dunia ini banyak hukum yang kita kenal. Contohnya, hukum pidana, hukum perdata yang semuanya termasuk dalam hukum di pengadilan. Ada lagi hukum-hukum pernikahan, hukum adat, hukum tata negara dan lain-lainnya. Dengan kata lain, banyak hukum yang ada di sekeliling manusia. Semua hukum tersebut ditetapkan bertujuan untuk mengatur kehidupan manusia.

Dari semua hukum yang kita kenal itu, rata-rata seluruhnya bisa kita 'akali'. Maksud dari kata 'akali' tersebut adalah bisa dirubah oleh manusia yang bersangkutan. Contoh, hukum pidana, ketika seseorang dihukum 10 tahun penjara karena berbuat pidana, maka dengan duit (sogokan) maka seseorang hanya bisa dihukum hanya menjadi 2 tahun saja. Demikian juga dengan hukum-hukum lainnya semuanya bisa dinegosiasi dan dibicarakan sehingga lebih ringan dan lebih mudah.

Tapi dari sekian banyak hukum yang ada itu, ada satu hukum yang tidak bisa ditawar-tawar lagi dan pasti berlaku bagi umat manusia di dunia. Hukum itu disebut hukum karma. Hukum karma tidak bisa disogok oleh duit seperti halnya hukum-hukum lainnya. Hukum Karma adalah hak prerogatif GUSTI ALLAH pada setiap manusia yang hidup di dunia.

Orang Jawa mengenal betul kata-kata "Ngunduh Wohing Pakarti". Kata-kata itu memiliki arti yang luas. Tetapi jika disempitkan, maka arti dari kata-kata itu adalah "setiap perbuatan manusia di dunia akan menuai hasilnya".

Ada seorang teman berkata,"Lho nanti semua pembalasan itu kan akan dilakukan GUSTI ALLAH ketika manusia itu sudah mati?" Oh....tidak! pembalasan GUSTI ALLAH itu tidak akan menunggu manusia mati, baru dibalas. Di dunia ini pun GUSTI ALLAH akan membalasnya.

Contoh, jika kita sering merasa iba pada orang yang tak punya dan sering memberi makan mereka, suatu saat ketika kita tidak punya, maka GUSTI ALLAH akan membalasnya dan tiba-tiba kita diberi makan orang. Tetapi sebaliknya, jika kita suka memukul orang, maka GUSTI ALLAH akan membalasnya langsung di dunia dan tiba-tiba kita dipukul orang.

Dari hukum karma itulah, GUSTI ALLAH ingin menunjukkan pada umat manusia di dunia ini bahwa GUSTI ALLAH memiliki hukum yang seadil-adilnya yang tidak dapat disogok oleh duit dan harta kekayaan yang ada.

Sumber : http://kawruh-kejawen.blogspot.com

Sunday, September 23, 2012

SUFISME JAWA

Sufisme Jawa

http://sosbud.kompasiana.com/2010/08/11/sufisme-jawa/
Samidi Khalim
| 11 Agustus 2010 | 14:48



Mistik Jawa yang Unik

Pengertian Mistik Jawa lebih dikenal dengan kebatinan, atau kebatinan Jawa. Kata kebatinan dalam Kamus Besar Bahasa Indonesia (1990:660), mempunyai akar kata “batin” (arab), yang artinya di dalam, bagian dalam kata batin mendapat afiks ke-an, menjadi “kebatinan”, yang artinya bagian tertutup di dalam. Sedangkan secara harfiah, kebatinan adalah sesuatu yang tersembunyi, kebenaran di balik kebenaran atau kebenaran yang terdalam (Munir Mulkhan, 1984:87). Menurut H.M. Rasyidi kebatinan merupakan salinan yang wajar dari (letterlijk) dari kata arab “bathiniyah”, atau merupakan salinan dari perkataan “Occultisme”, yang artinya tersembunyi dan rahasia (HM. Rasjidi, 1992:65).
Mistik Jawa lebih merupakan sikap hidup keagamaan orang Jawa, karena kenyataannya mistik Jawa dalam praktek kehidupan sehari-hari menjadi semacam agama orang Jawa yang bersifat mistik (Romdlon, 1993:77). Kepercayaan mistik orang Jawa yang banyak dijumpai di lingkungan istana (kerajaan) khususnya, terlihat banyak yang bersendikan nilai-nilai agama. Pola hidup mistik telah menjadi bagian dari kehidupan masyarakat Jawa, sehingga menjadi bentuk kepercayaan masyarakat.
Dengan demikian, secara historis mistik Jawa (kebatinan) diartikan sebagai kebudayaan spiritual dari Keraton Jawa, yang berasal dari zaman yang sudah tua dan telah mengalami perkembangan yang sangat unik pula, “Agama ageming Aji, Kawruh kawruhing Ratu” (Warsito, 1973:19).
Untuk lebih jauh memahami mistik Jawa (kebatinan) yang merupakan sikap keagamaan masyarakat Jawa akan lebih jelas bila diungkapkan tentang hakekat mistik Jawa itu sendiri. Menurut De Jong mistik jawa itu tidak berdasar pada doktrin tertentu, namun demikian dalam aliran yang beraneka ragam terdapat penekanan-penekanan yang sama. Pandangan tentang konsep manusia, kesatuan dan perkembangannya terdapat kesamaan. Para penganut mistik dituntut untuk menjadi manusia yang “Sepi ing Pamrih, rame ing gawe” dan ikut “memayu hayuning Bawana” (Banyak bekerja bhakti dengan tanpa mementingkan keuntungan pribadi dan ikut membentuk dunia yang indah dan makmur), inilah yang menjadi pedoman dan falsafah aliran-aliran kebatinan (HM. Rasjidi, 1992:65).
Hidup berolah batin merupakan salah satu sikap hidup orang Jawa atau sebagai hidup kerohanian. Kebatinan memang berarti berolah batin atau berolah rasa, dengan maksud agar hidup manusia sesuai dengan prinsip hidup yang diterima dan dirasa oleh hati, berdoalah batin atau berolah rasa inilah yang menjadi inti atau hakekat mistik Jawa, namun demikian pengalaman-pengalaman yang diperoleh oleh para penempuh mistik Jawa berbeda-beda dalam mengekspresikannya. Puncak penghayatan dan penerimaan akan apa yang diusahakan dalam laku olah batin itu meliputi :
a. Okultisme
Bagi para penempuh jalan mistik yang telah mencapai pada taraf tertentu, maka ia akan memiliki kekuatan-kekuatan ghaib (supernatural) yang tidak dimiliki oleh orang biasa. Kekuatan ghaib tersebut dapat digunakan untuk melayani keperluan hidup manusia, seperti pengobatan, perlindungan, peramalan. Hakekat mistik semacam ini disebut “science occultes” atau “occultisme” (HM. Rasjidi, 1992:53).
Kebatinan meliputi ilmu ghaib, ilmu sihir, baik yang hitam maupun yang putih. Metaphisika yang dipraktekkan dalam hidup dan segala macam perbuatan dan pengetahuan ghaib. Occulte berarticache atau sacret, artinya tersembunyi atau rahasia, dipakai untuk menunjukkan kekuatan materiil dan spiritual yang tidak diketahui oleh kebanyakan manusia. Kekuatan tersebut juga tidak dapat diselidiki operasi-operasi yang menggerakannya.
Gaya hidup orang Jawa yang cenderung pada kebatinan sebagai budaya untuk mengatasi alam material dengan kekuatan ghaib (okultis). Percaya adanya ramalan-ramalan, kemungkinan lambang-lambang, kesaktian barang-barang keramat dan makam-makam. Sikap hidup semacam ini hampir ada di semua daerah Jawa, lebih–lebih di Jawa Tengah terutama daerah lingkungan istana (Solo dan Yogyakarta) dan daerah disekitarnya.
Kebatinan yang mengutamakan pada pencapaian daya ghaib, okultisme, biasanya dengan melakukan berbagai macam upacara seremonial. Menyediakan sesaji untuk para penghuni alam ghaib, melalui hirarki, roh-roh, dewa-dewa, setan-setan, malaikat-malaikat, dan para leluhur. Sesaji ini sebagai perantara untuk mengadakan kontak dengan alam ghaib, memohon keberkatan dan memperoleh kekuatan (kesaktian).
Okultis (kekuatan ghaib) akan diperoleh seseorang setelah orang itu melakukan berbagai macam syarat, tapa brata dan berbagai laku keprihatinan. Menghayati ketuhanan, menghilangkan rasa diri “keakuannya”, dengan jalan mengekang hawa nafsu dan kebutuhan-kebutuhan hidup alamiahnya. Okultis digunakan sebagai bukti bahwa seseorang telah berhasil mencapai penghayatan Tuhan, melakukan kontak hubungan dengan Yang Maha Kuasa, dengan menunjukkan kekuatan-kekuatan material dan spiritual untuk mengatasi permasalahan hidup.
b. Manunggaling Kawula – Gusti
Para penganut kebatinan mengakui bahwa tujuan tertinggi dalam penghayatan mereka adalah mencapai kesatuan dengan realitas tertinggi (Tuhan). Oleh sebab itu golongan kebatinan berusaha mencapai tujuan utamanya, bersatu dengan Tuhan (Jumbuh), mempersatukan jiwa manusia dengan dzat Tuhan melalui latihan-latihan rohani. Latihan rohani yang dapat menghantarkan manusia pada persatuan dengan Tuhan antara lain seperti “mati sajroning urip” (merasakan hidup baka sebelum mati). Golongan yang menempuh jalan mistik ini disebut dengan Mysticisme atau ahli Mistic (HM. Rasjidi, 1992:53).
Manunggaling Kawula-gusti yang emnjadi tujuan tertinggi pengamal kebatinan merupakan upaya yang harus dicapai manusia untuk memperoleh kenyataan Tuhan. Jalan mencapai penghayatan tersebut melalui “manekung amuntu samadhi”, yaitu membaca rumusan kata-kata yang dianggap memiliki daya magis, yang mampu menyatukan jiwa manusia dengan zat Tuhan (Simuh, 1998:289). Kesatuan yang dicapai dalam bentuk “zat Tuhan meliputi manusi”, ibarat zat Tuhan sebagai air samudra sedangkan manusia adalah setitik air di dalamnya (Tan Koen Swie, 1928:27).
Manusia di dunia dinyatakan sebagai sifat Tuhan, di akhirat atau sesudah mati, melalui penghayatan ghaib akan kembali menjadi zat Tuhan. Kadangkala ada juga paham yang mengakui kalau manusia itu sebagai hamba yang berbeda dengan Tuhan. Ungkapan-ungkapan yang sering digunakan untuk menggambarkan persatuan manusia dengan Tuhan seperti “curiga manjing ing warangka”, yakni manusia masuk dalam diri Tuhan, laksana Arya Sena masuk dalam badan Dewa Ruci. Istilah lain“warangka manjing curiga”, yakni Tuhan nitis (masuk) dalam diri manusia, seperti Dewa Wisnu nitis dalam diri Sri Kresna.
Ada istilah lain untuk menggambarkan kesatuan manusia dengan Tuhan, dalam Wirid Hidayat Jati-nya Rangga Warsito menggunakan istilah “kumpul” (angumpulaken kawula Gusti). Ungkapan lain yang juga sering digunakan adalah “pamoring kawula Gusti”, yang menunjukkan adanya dua hal yang berpadu menjadi satu, atau berbeda bersama dalam suatu tempat (Simuh, 1998:298).
c. Sangkan Paraning Dumadi
Penganut kebatinan yang mencoba memperoleh penghayatan hakekat Tuhan sebagai sesuatu yang nyata di dunia ini, dengan mengetahui siapa sebenarnya manusia itu (hakekat manusia). Dari mana manusia itu berasal dan akan kemana setelah manusia hidup di dunia ini. Golongan semacam ini berusaha mencapai pemahaman hakekat manusia dan dengan pemahaman tersebut akan didapatkan hakekat Tuhan, golongan ini biasa menyebut pengetahuan tersebut dengan istilah“Sangkan Paraning Dumadi”. H.M. Rosjidi menyebut golongan kebatinan ini dengan ahli Methaphysic (HM. Rasjidi, 1992:53). Para ahli methapisic berusaha mengenal Tuhan dan menembus alam rahasia, sampai pada penghayatan dari mana asal hidup manusia itu, dan akan kemana hidup itu akhirnya pergi (kembali).
Hakekat mistik Jawa (kebatinan) yang berupaya mencapai pengetahuan sangkan paraning dumadi ini lebih jelas di dalam karya Ranggawarsito, Serat Wirid Hidayat Jati. Konsep manusia dalam Serat Wirid diterangkan, bahwa hakekat manusia itu berasala dari Hayyu (atma). Hayyu ini berada di dalam jasad yang diliputi oleh lima macam muddah (Nur, Rahsa, Ruh, Nafsu, Budi). Badan terdiri dari empat anasir, yaitu : api, air, tanah dan angin. Jasad dikuasai oleh akal (budi), nafsu dikuasai oleh sukma. Sukma dikuasai oleh rahsa, rahsa dikuasai oleh cahaya (nur). Cahaya dikuasai oleh Hayyu (atma), hayyu dikuasai oleh Dzat yang Maha Suci. Hayyu mendapat penyerahan kekuasaan dari Dzat yang Maha Suci untuk menghidupi seluruh anggota badan, termasuk ruh, hayyu adalah pembawa kehidupan manusia (Simuh, 1996:218).
Tujuan hidup manusia harus berusaha untuk dapat bersatu dengan Tuhan, kesatuan itu dapat dicapai ketika manusia berada di dunia melalui perjalanan spiritual. Setelah hidup di dunianya mampu melakukan kontak dengan Tuhan, maka kesatuan yang sebenarnya akan dapat tercapai setelah manusia itu mengalami mati. Mati merupakan langkah awal dari persatuan manusia dengan Tuhannya secara hakiki.
Menurut Ranggawarsito manusia berasal dari nur (cahaya) Tuhan yang ghaib, yang terkurung oleh badan wadag yang tersusun atas empat anasir (air, api, tanah, angin). Badan wadag setelah meninggal, tidak akan dapat bersatu kembali kepada zat asal Tuhan apabila semasa hidup di dunia tidak dibekali dengan pengetahuan akan Tuhan, pengetahuan tentang Tuhan inilah yang merupakan sangkan peran (asal mula) hidup mansuia, atau dalam istilah tasawuf disebut “Hakekatul Ilahiah” (Simuh, 1996:229).
Ilmu Sangkan Paran ini dimaksudkan agar manusia setelah mati ruhnya tidak tersesat ke alam rendah (alam binatang), tetapi dapat bersatu dengan zat Tuhan kembali. Bersatunya kembali sifat Tuhan dalam diri manusia dengan zat Tuhan inilah yang disebut dengan ”kasampurnan” (kesempurnaan). Ngelmu sangkan paran tersebut harus dimiliki oleh manusia agar setelah mati dapat tercapai persatuan (manunggal) dengan Tuhan, tercapai kesempurnaan hidup.

Metode Mistik Jawa

Kebatinan memang mengutamakan hal-hal yang bersifat abstrak berusaha untuk mencapai pemahaman yang mutlak, kembali bersatu dengan Tuhan. Melalui berbagai macam latihan rohan dan laku keprihatinan, agar manusia dapat mencapai tujuan atau hakekat mistik (kebatinan) tersebut. Manusia agar memperoleh kesempurnaan, bersatu dengan Tuhan, haruslah berusaha dahulu semasa hidup di dunia, merealisasikan sifat-sifat yang mutlak ke dalam hidup di dunia.
Kebatinan mengandaikan adanya ruang hidup yang kekal. Disitulah terdapat kenyataan mutlak, latar belakang terakhir dan definisikan dari segala apa yang bersifat sementara, tidak tetap atau semu. Seluruh alam kodrat dengan segala daya – tenaganya hadir secara immanent di dalam batin itu dalam wujud kesatuan tanpa batas antara masing-masing bentuk. Bagi para penganut kebatinan bila ingin mengaktivir daya batinnya maka harus dengan olah rasa atau samadhi, yang dapat membebaskan diri dari prasangka tentang keanekaan bentuk-bentuk (mengekang keinginan duniawi). Dalam olah batin atau samadhi tersebut, seseorang dapat melakukan kontak dengan alam ghaib, sehingga manusia menyadari diri sebagai satu-dalam-semua dan semua-dalam-satu, selanjutnya ia menerima kekuasan atas daya ghaib dalam kosmos (Rachmat Subagya, 1995:43).
Untuk dapat mencapai tujuan mistik tersebut, dari pencapaian daya gaib sampai menyatu dengan Tuhan, maka tiap-tiap penempuh jalan mistik harus melewati tahap demi tahap, anak tangga itu ialah (Rachmat Subagya, 1995:257):
1. Pengintegrasian diri
Unsur ini merupakan anak tangga pertama yang harus dilalui oleh pengikut kebatinan. Pada tahap ini, manusia harus berusaha memusatkan seluruh tenaga pada sentrum batin, dimana dianggap sebagai “aku” yang sebenarnya dari diri manusia (hakekat manusia). Tahap ini didahului dengan upaya menghilangkan rasa “keakuannya” (ego), dengan jalan mengekang nafsu-nafsu dan kebutuhan hidup alaminya.
2. Transformasi
Pada tahap transformasi ini, seorang mistikus sudah memiliki kemampuan yang lebih tinggi dibanding dengan taraf-taraf sebelumnya. Tahapan ini ditandai dengan adanya kemampuan seorang mistikus untuk bersatud engan dzat yang lebih tinggi. Manusia atau lebih tepatnya seorang mistikus yang telah mencapai taraf kesatuan tersebut dapat berbentuk kesatuan etis, kesatuan kosmis, atau kesatuan yang bersifat Pantheistis.
Kesatuan Ethis, dalam kesatuan ini akan tercetak manusia yang berbudi luhur, karena sang mistikus merasa telah mampu mentransformasi sifat-sifat kebaikan dari sang Sumber Kebajikan. Nilai-nilai kebaikan mampu diaplikasikan dalam kehidupan sehari-hari, sehingga orang yang sudah mampu mencapai kesadaran ini akan berbudi luhur berakhlak mulia.
Kesatuan Kosmis, dalam kesatuan ini rasa diri manusia lebur, karena sudah ditekan oleh kesatuan alam atau jiwa alam. Dalam tahap kesatuan kosmis, kesadaran diri manusia sebagai bagian kosmis (mikrokosmos) telah menyatu dengan makrokosmos (alam semesta). Kesadaran terhadap kosmis ini akan melahirkan perilaku damai, cinta kasih terhadap semua makhluk, ramah terhadap lingkungan, menjaga keselarasan alam. Sikap kesadaran kosmis orang Jawa ini mewarnai pola pikir dan tindakannya, sehingga melahirkan kepercayaan atau keyakinan bahwa salah satu tugas manusia hidup di dunia adalah “memayu hayuning bawana” (menjaga keselarasan alam).
Kesatuan yang bersifat Pantheistis, kesatuan ini sebenarnya sama seperti dengan kesatuan kosmis, hanya saja jiwa kosmis diganti dengan istilah Tuhan. Dalam kesatuan ini terbentuklah apa yang dinamakan dengan manuggaling kawula-Gusti. Manusia penempuh jalan mistik jika mampu mencapai kesadran pantheistis ini, merasa begitu dekat, begitu akrab dengan dengan Tuhan, bahkan merasa bahwa Tuhan telah menyatu dengannya. Menyatu dalam arti ruhani, sehingga setiap ucapan dan perilaku yang nampak ke permukaan adalah cerminan dari sifat dan kehendak Tuhan itu sendiri.
3. Partisipasi dengan daya ghaib
Manusia apabila mampu melewati beberapa anak tangga msitik tersebut, maka ia akan memperoleh daya ghaib yang luar biasa (okultis). Daya ghaib diperoleh manusia sebagai bukti, jika ia telah mampu berhubungan atau bahkan bersatu dengan kosmis, dengan Tuhan. Melalui kekuatan daya ghaib tersebut manusia dapat melakukan hal-hal luar biasa yang tidak dapat dilakukan oleh manusia biasa, untuk mengatasi permasalahan hidup (alam materi). Kekuatan supranatural yang dimiliki oleh para penempuh jalan mistik tersebut dapat berupa kemampuan menyembuhkan penyakit, mengusir jin atau setan yang mengganggu, memberi berkah, bahkan mengetahui hal-hal yang belum terjadi(weruh sadurunge winarah).
Itulah spektrum luas dari anak tangga yang harus dijalankan oleh penempuh jalan mistik (kebatinan). Adakalanya penempuh jalan mistik itu sampai akhir, ada pula yang mencukupkan pada anak tangga pertama atau kedua saja.

[*] Tulisan ini diadopsi dari buku “Islam dan Spiritualitas Jawa” (Samidi Khalim, Rasail: 2008)

http://alangalangkumitir.wordpress.com/

FILOSOFI SEMAR

Semar dalam bahasa Jawa (filosofi Jawa) disebut Badranaya
Bebadra = Membangun sarana dari dasar
Naya = Nayaka = Utusan mangrasul
Artinya : Mengembani sifat membangun dan melaksanakan perintah Allah demi kesejahteraan manusia
Filosofi, Biologis Semar
Javanologi : Semar = Haseming samar-samar (Fenomena harafiah makna kehidupan Sang Penuntun). Semar tidak lelaki dan bukan perempuan, tangan kanannya keatas dan tangan kirinya kebelakang. Maknanya : “Sebagai pribadi tokoh semar hendak mengatakan simbul Sang Maha Tumggal”. Sedang tangan kirinya bermakna “berserah total dan mutlak serta selakigus simbul keilmuaan yang netral namun simpatik”.
Domisili semar adalah sebagai lurah karangdempel / (karang = gersang) dempel = keteguhan jiwa. Rambut semar “kuncung” (jarwadasa/pribahasa jawa kuno) maknanya hendak mengatakan : akuning sang kuncung = sebagai kepribadian pelayan.
Semar sebagai pelayan mengejawantah melayani umat, tanpa pamrih, untuk melaksanakan ibadah amaliah sesuai dengan sabda Ilahi. Semar barjalan menghadap keatas maknanya : “dalam perjalanan anak manusia perwujudannya ia memberikan teladan agar selalu memandang keatas (sang Khaliq ) yang maha pengasih serta penyayang umat”.
Kain semar Parangkusumorojo: perwujudan Dewonggowantah (untuk menuntun manusia) agar memayuhayuning bawono : mengadakan keadilan dan kebenaran di bumi.
Ciri sosok semar adalah :
Semar berkuncung seperti kanak kanak,namun juga berwajah sangat tua
Semar tertawannya selalu diakhiri nada tangisan
Semar berwajah mata menangis namun mulutnya tertawa
Semar berprofil berdiri sekaligus jongkok
Semar tak pernah menyuruh namun memberikan konsekwensi atas nasehatnya
Kebudayaan Jawa telah melahirkan religi dalam wujud kepercayaan terhadap Tuhan yang Maha Esa, yaitu adanya wujud tokoh wayang Semar, jauh sebelum masuknya kebudayaan Hindu, Budha dan Isalam di tanah Jawa.
Dikalangan spiritual Jawa ,Tokoh wayang Semar ternyata dipandang bukan sebagai fakta historis, tetapi lebih bersifat mitologi dan symbolis tentang KeEsa-an, yaitu: Suatu lambang dari pengejawantahan expresi, persepsi dan pengertian tentang Illahi yang menunjukkan pada konsepsi spiritual . Pengertian ini tidak lain hanyalah suatu bukti yang kuat bahwa orang Jawa sejak jaman prasejarah adalah Relegius dan ber keTuhan-an yang Maha Esa.
Dari tokoh Semar wayang ini akan dapat dikupas ,dimengerti dan dihayati sampai dimana wujud religi yang telah dilahirkan oleh kebudayaan Jawa .
Gambar tokoh Semar nampaknya merupakan simbol pengertian atau konsepsi dari aspek sifat Ilahi, yang kalau dibaca bunyinya katanya ber bunyi :
Semar (pralambang ngelmu gaib) – kasampurnaning pati.
Bojo sira arsa mardi kamardikan, ajwa samar sumingkiring dur-kamurkan Mardika artinya “merdekanya jiwa dan sukma“, maksudnya dalam keadaan tidak dijajah oleh hawa nafsu dan keduniawian, agar dalam menuju kematian sempurna tak ternodai oleh dosa. Manusia jawa yang sejati dalam membersihkan jiwa (ora kebanda ing kadonyan, ora samar marang bisane sirna durka murkamu) artinya : “dalam menguji budi pekerti secara sungguh-sungguh akan dapat mengendalikan dan mengarahkan hawa nafsu menjadi suatu kekuatan menuju kesempurnaan hidup”.
Filsafat Ha-Na-Ca-Ra-Ka dalam lakon Semar Mbabar Jati Diri
Dalam Etika Jawa ( Sesuno, 1988 : 188 ) disebutkan bahwa Semar dalam pewayangan adalah punakawan ” Abdi ” Pamomong ” yang paling dicintai. Apabila muncul di depan layar, ia disambut oleh gelombang simpati para penonton. Seakan-akan para penonton merasa berada dibawah pengayomannya.
Simpati para penonton itu ada hubungannya dengan mitologi Jawa atau Nusantara yang menganggap bahwa Semar merupakan tokoh yang berasal dari Jawa atau Nusantara ( Hazeu dalam Mulyono 1978 : 25 ). Ia merupakan dewa asli Jawa yang paling berkuasa ( Brandon dalam Suseno, 1988 : 188 ). Meskipun berpenampilan sederhana, sebagai rakyat biasa, bahkan sebagai abdi, Semar adalah seorang dewa yang mengatasi semua dewa. Ia adalah dewa yang ngejawantah ” menjelma ” ( menjadi manusia ) yang kemudian menjadi pamong para Pandawa dan ksatria utama lainnya yang tidak terkalahkan.
Oleh karena para Pandawa merupakan nenek moyang raja-raja Jawa ( Poedjowijatno, 1975 : 49 ) Semar diyakini sebagai pamong dan danyang pulau Jawa dan seluruh dunia ( Geertz 1969 : 264 ). Ia merupakan pribadi yang bernilai paling bijaksana berkat sikap bathinnya dan bukan karena sikap lahir dan keterdidikannya ( Suseno 1988 : 190 ). Ia merupakan pamong yang sepi ing pamrih, rame ing ngawe ” sepi akan maksud, rajin dalam bekerja dan memayu hayuning bawana ” menjaga kedamaian dunia ( Mulyono, 1978 : 119 dan Suseno 1988 : 193 )
Dari segi etimologi, joinboll ( dalam Mulyono 1978 : 28 ) berpendapat bahwa Semar berasal dari sar yang berarti sinar ” cahaya “. jadi Semar berarti suatu yang memancarkan cahaya atau dewa cahaya, sehingga ia disebut juga Nurcahya atau Nurrasa ( Mulyono 1978 : 18 ) yang didalam dirinya terdapat atau bersemayam Nur Muhammad, Nur Illahi atau sifat Ilahiah. Semar yang memiliki rupa dan bentuk yang samar, tetapi mempunyai segala kelebihan yang telah disebutkan itu, merupakan simbol yang bersifat Ilahiah pula ( Mulyono 1978 : 118 – Suseno 1988 : 191 ). Sehubungan dengan itu, Prodjosoebroto ( 1969 : 31 ) berpendapat dan menggambarkan ( dalam bentuk kaligrafi ) bahwa jasat Semar penuh dengan kalimat Allah.
Sifat ilahiah itu ditunjukkan pula dengan sebutan badranaya yang berarti ” pimpinan rahmani ” yakni pimpinan yang penuh dengan belas kasih ( timoer, tt : 13 ). Semar juga dapat dijadikan simbol rasa eling ” rasa ingat ” ( timoer 1994 : 4 ), yakni ingat kepada Yang Maha Pencipta dan segala ciptaanNYA yang berupa alam semesta. Oleh karena itu sifat ilahiah itu pula, Semar dijadikan simbol aliran kebatinan Sapta Darma ( Mulyono 1978 : 35 )
Berkenaan dengan mitologi yang merekfleksikan segala kelebihan dan sifat ilahiah pada pribadi Semar, maka timbul gagasan agar dalam pementasan wayang disuguhkan lakon ” Semar Mbabar Jati Diri “. gagasan itu muncul dari presiden Suharto dihadapan para dalang yang sedang mengikuti Rapat Paripurna Pepadi di Jakarta pada tanggal, 20-23 Januari 1995. Tujuanya agar para dalang ikut berperan serta menyukseskan program pemerintah dalam pembangunan manusia seutuhnya, termasuk pembudayaan P4 ( Cermomanggolo 1995 : 5 ). Gagasan itu disambut para dalang dengan menggelar lakon tersebut. Para dalang yang pernah mementaskan lakon itu antara lain : Gitopurbacarita, Panut Darmaka, Anom Suroto, Subana, Cermomanggolo dan manteb Soedarsono ( Cermomanggolo 1995 : 5 – Arum 1995 : 10 ). Dikemukan oleh Arum ( 1995:10 ) bahwa dalam pementasan wayang kulit dengan lakon ” Semar Mbabar Jadi Diri ” diharapkan agar khalayak mampu memahami dan menghayati kawruh sangkan paraning dumadi ” ilmu asal dan tujuan hidup, yang digali dari falsafat aksara Jawa Ha-Na-Ca-Ra-Ka. Pemahaman dan penghayatan kawruh sangkan paraning dumadi yang bersumber filsafat aksara Jawa itu sejalan dengan pemikiran Soenarto Timoer ( 1994:4 ) bahwa filsafat Ha-Na-Ca-Ra-Ka mengandung makna sebagai sumber daya yang dapat memberikan tuntunan dan menjadi panutan ke arah keselamatan hidup. Sumber daya itu dapat disimbolkan dengan Semar yang berpengawak sastra dentawyanjana. Bahkan jika mengacu pendapat Warsito ( dalam Ciptoprawiro 1991:46 ) bahwa aksara Jawa itu diciptakan Semar, maka tepatlah apabila pemahaman dan penghayatan kawruh sangkan paraning dumadi tersebut bersumberkan filsafat Ha-Na-Ca-Ra-Ka

http://alangalangkumitir.wordpress.com/

Piwulang Kautaman-2

KETUHANAN

Pituduh 151
Kita manungsa iki ora kena tansah ngantu-antu tekane wektu kang becik, jer wektu kang becik iku sejatine kudu kita dhewe sing gawe. Kita kudu tansah eling yen sabarang tingkah lan tanduk kita ing dina kang siji iku nggawa keputusan tumrap dina sijine. Dene dina kang pungkasan iku kang mutusake sakabehing wektu lan dina-dina kang wis kapungkur. Mula sadurunge kita umapak marang dina pungkasaning urip, dipadha bisa nglungguhi marang jejering urip manungsa.

Pituduh 152
Wong nandhang lara mono akeh sing merga anggone ngombe lan memangan kliwat taker lan tanpa pilíh-pilíh. Mula kanggo nyandhet ubaling hawa marang bab sakarone mau, dibisa marsudi nyuda nuruti kecaping lidhah sarana nglakoni pasa kang mengku ancas nyingkiri sadurunge katamaning bilahi.

Pituduh 153
Wong kang lagi kasinungan kabegjan lan kamulyan iku dibisa marsudi amrih langgeng, aja banjur kalimput watak jubriya lan sembrana sing sisip sembire bisa kejlungup tiba ing kasangsaran. Yen wis mangkono mung rasa getun lan piduwung sing kari ing pamburine.

Pituduh 154
Hawa napsu lan watak angkara iku sawutuhe manjing ing dhiri pribadine dhewe-dhewe.
Yen diumbar ngrebda bakal gawe “Bencana lan kasangsaran”. Suwalike yen bab mau bisa dikendhaleni bakal njílma dadi watak “Sabar lan prasaja”, tulus eklas aweh pangapura marang sapadha-padha sing gawe kaluputan.

Pituduh 155
Tapaning ati iku mung temen, yen tapaning nyawa mung eling. Sing sapa bisa eling sedina sepisan bae, adate barang kang sinedya bakal ana. Sing sapa temen salawase, kabeh pangajabe bakal kecandhak. Dene kang aran sejatining katemenan iku sakabehing pakarti kang ditindakake klawan madep mantep tanpa mandheg-mangu lan tolah-toleh, saengga sabarang kekarepane bakal ginayuh.
Pituduh 156
Wong iku yen lagi nandhang lara lagi bisa ngrasakake sepira mungguh begjane wong kang kanugrahan awak kang tansah kuwarasan. Nanging suwalike, wong sing awake seger waras lumrahe lali rekasane wong lara. Sangsaya adoh kelingane, sangsaya cedhak anggone ngumbar hawa nuruti pepinginane mripat, ilat, lan telih (wadhuk, weteng) kang sejatine ngajak marang rusaking raga. Mula prayogane tansah elinga perihing lara kanthi nggemateni kanikmatan kang wis diparingake dening Gusti Allah tan kena kinayangapa ajine, yaiku wujud awak kang bagas kuwarasan.

Pituduh 157
Manungsa pinaringan dening Pangeran peranganing awak kang kalarasake karo gumelaring bebrayan. Pinaringan mripat loro, perlune supaya akeha kang dideleng, ya kang ngenani uber ingering alam, ala beciking kahanan, lan owah gingsiring jaman. Lire, supaya linarasna kanthi lantiping panggraita. Pinaringan kuping loro, murih akeha swara kang dirungokake, nuli kathinthingana lan kasaringa kanthi lungiding panyipta lan alapen kang aweh pakoleh.
Pinaringan tangan loro, sikil loro, supaya akehe kang ditandhangi, pilihen kang murakabi kanggo bebrayan agung.

Pituduh 158
Pancen ora ana wewaler ing jagad iki tumraping wong kang nglumpukake donya brana. nanging kita kudu tansah eling yen donya brana mono dudu panggonane kalanggengan.
Nabi Muhammad wus paring sabda : “Ora prayoga ninggalake kadonyan marga nglakoni akherat. Nanging jeneng wong kang nistha sapa kang ninggalake bab akherat marga mung golek donya brana tanpa waspada marang pungkasaning dumadi.”

Pituduh 159
Brangating ati sabisa-bisa kendhalenana, aja diububi nganti muntab dadi ubaling nepsu.
Kayadene nyirep geni sarana lenga. Napsu amarah mono isih tetep bakal tansah mbebedhag selawase yen ta ora kinanthenan pikiran kang menep, lan ati kang eling.
Elinge ati lan meneping pikir bakal numusi mulure budi kang tundhone bisa dadi panyirep sakehing pakartining setan.

Pituduh 160
Wong kang ringkih iman lan batine bakal gampang dadi jujugane durjana apus-apus kang pating sliwer golek mangsan. Pirang-pirang kehe wong kaselak percaya rembug pangiming-iming ora pinikir bakal kedadeyane ing tembe. Wusanane nandhang kapitunan lan kena ing apus.
Mula ditansah waspada, aja lirwa ing kaprayitnan.

Pituduh 161
Samangsa-mangsa thukul pletiking pikir kang kasarung dening ubaling nafsu ala, yogyane sumenepna sauntara. Yen bisa kaya mangkono karan wong wicaksana, jalaran kejaba bisa ngleremake ati kanthi meneping pikirmu uga bakal keconggah nyirep ubaling nafsumu mau.
Wusana rahayu kang tinemu merga bisa sumingkir saka memala kang teka arep ngreridhu awakmu.

Pituduh 162
Wong kang sengsara uripe jalaran ana rong warna. Kapisan saka kaluputane dhewe, kang kapindho merga saka pokale dhewe. Sing kapisan iku paribasane tanem tuwuh kang tansah kodanan lan kepanasan ora diopeni, dene sing kang kapindho paribasane tanem tuwuh kang tansah diapek asile nganti ora kober thukúl godhonge.

Pituduh 163
Yen sira urip ing alam donya iki rumangsa nampa pandum kesethithiken iku wis dadi pepesthene uripmu, ora perlu mbok murinani. Pamurinamu prayoga lipuren sarana mawas lelabuhanmu dhewe, jer lelabuhan ing alam donya mono dadi trajuning akeh sethithike pandummu.
MEMAYU HAYUNING BUDI LAN TEKAD
Pituduh 164
Yen gelem nalusuri sejatine ora sethithik piwulang lan pitutur becik kang malah kita tampa saka wong-wong gawane nacad lan ora dhemen marang kita, katimbang mitra katruh raket kang tansah ngalembana. Awit panacad bisa nggugah kita nglempengake laku, dene pangalembana kepara bisa nyababake wong kerep dadi lali.

Pituduh 165
Manawa kowe durung mangerteni marang bab kang kok anggep ora becik, aja kesusu ngatonake rasa sengitmu, gedhene nganti maoni lan nglairake panacad. Awit kawruhana yen pikirane manungsa iku tansah mobah-mosik lan molak-malik. Apa kang kok kira ala lan kok gethingi iku ing tembe mburi bisa malíh kok senengi, kepara malah bisa dadi gantungane urípmu.

Pituduh 166
Karepe wong nyatur alaning liyan iku beteke mung arep nuduhake becike awake dhewe. Yen sing diajak nyatur wong kemplo, pamrih sing kaya mangkono mesthi katekane. Nanging tumraping wong mursid : “Wong kang ngumbah rereged ing awake sarana migunakake banyu peceren malah saya nuduhake blentonge pambegane”.

Pituduh 167
Tembung kang prayoga kang kelair mung marga kadereng dening dayaning hawa napsu iku pancen sakala iku bisa aweh rasa pemarem. Nanging sawise iku bakal aweh rasa getun lan panutuh marang dhiri pribadine dhewe kang satemah tansah bisa ngrubeda marang katentremaning pikir lan ati. Guneman sethithik naging memikir akeh iku kang tumrape manungsa bisa aweh katentreman lan krasa marem kang gedhe dhewe.

Pituduh168
Siji-sijining dalan amrih kaleksananing gegayuhan, yaiku makarti kang sinartan kepercayaan lan keyakinan menawa apa kang sinedya mesthi dadi. Yen kita mung kandheg ing gagasan lan kukuhing karep bae, tanpa tumandang lan makarya minangka srana panebuse, wohe ya ora beda kaya dene ing pangimpen. Cilakane maneh, yen selagine nganggit-anggit mau wis kaselak ngrasakake kanikmatane ing pangangen-angen, wusanane dadi lumuh ing gawe lan wedi ing kakewuh (wedi kangelan).

Pituduh 169
Ora beda karo rob lan suruding segara, kahanan uriping manungsa iku uga ora bisa uwal saka bungah lan susah. Kang perlu dicilengi ing kene yaiku aja kaselak kebacut kerem kalimput ing kabungahan lan aja kaselak gampang angles yen lagi kapinujon apes. Awit kasusahan iku sok malah bisa ngentas kita saka kaluputan lan kabodhowan, sauger insyap marang dhirine lan ora mupus, apadene tansah percaya marang Kang Kagungan Panguwaos.

Pituduh 170
Menangi jaman rebutan rajabrana, akeh wong kang padha kalimput, melu-melu tumindhak nistha. Ora eling yen sejatining urip ing donya iku ora ngupaya rajabrana bae, nanging uga mangesthi kamulyan ing tembe. Urip ing satengahing godha rencana, nanging tetep tumindak utama, presasat tapa ing satengahing coba. Sapa kang santosa ora bakal tumindak sasar.
Mula tansah ngugemana sebuting pitutur : “Sabegja-begjane kang lali nganti kelu penggawe sasar, isih begja kang panggah eling lan waspada tetep ing panggawe utama”.

Pituduh 171
Yen sira kasinungan ngelmu kang marakake akeh wong seneng, aja sira malah rumangsa pinter, jalaran menawa Gusti Allah mundhut bali ngelmu kang marakake sira kaloka mau, sira banjur kaya wong seje (owah), malah bisa “Aji godhong jati aking”.
Pituduh172
Sapa kang katrem merga lagi pinaringan kekuwasaan iku sejatine malah dadi sumbering dununging wong lali, gampang lirwa ing kaprayitnan, lan gampang kapilulu ing pakarti dudu.
Awit yen lagi kuwasa, adhakane banjur ngangsa-angsa kegedhen panjangka.
Kanggo nggayuh panjangkane, sakehing cara ditempuh. Ora maelu senadyan nganti mentala gawe sangsarane mitra karuh. satemah mung dadi leletheg kang luwih aji uwuh.

Pituduh 173
Ilat kuwi sawijining pedhang kang landhep, kang bisa mateni senajan tanpa ngetokake getih.

Pituduh 174
Ora ana critane wong kejungkel iku marga kesandhung watu gedhe, sing mesthi merga kesandhung watu sing cilik.Yen tatuwa ya marga saka watu krikil-krikil sing lancip-lancip.
Bab mau aweh pituduh supaya kita aja nyepelekake marang barang sing katone sepele ora mingsra, naging sejatine kepara malah gampang dadi dhadhakane wong njungkel njempalik tiba ing papa.

Pituduh 175

Wong sugIh sing lumuh kelangan bandhane nadyan kanggo keperluwane dhewe iku ora liya sababe marga tansah kuwatir yen dheweke tiba ing kemlaratan. Nanging ora ngertiya yen dheweke ing wektu iku sejatine wis padha karo wong mlarat. Uripe kepara luwih sangsara katimbang wong kesrakat, kang batine tansah ora narimakake marang adiling Kang Murbeng Dumadi.

Pituduh 176
Dereng nedya pamer utawa riya iku terkadhang muncule dadakan kaya-kaya tanpa rinasa ing nalika kita pinuju sesrawungan karo wong liya. Mula prayoga kita tansah waspada ngendhaleni dhiri. Dene kang kinaran dereng utawa nafsu seneng pamer kang gampang dineleng lan sineksen dening wong liya iku aran riya kang pratela (cetha), utawa ngedheng. Becik kita singkiri.
Wondene dereng sajroning laku panembah, arang kang disumurupi wong liya. Luwih-luwih yen lagi kapinuju ana ing papan kang sepi. Sok ngonowa elinga, yen Gusti Allah iku tansah ngudaneni.

Pituduh 177
Kabeh salakune (tumindake) wong bodho iku esthine nggawe hikmah lan piwulang becík tumraping wong kang ahli budi. Awit saka samubarang kang ora becik kang dilakoni wong bodho dening para ahli budi banjur kari ngemohi lan dadi pandoming urip kang perlu disiriki lan disingkiri. Suwalike wong bodho sungkan nyuplik lelakon becik kang dialami para ahli budi.
Mula ora jeneng aeng yen akeh para bodho sing uripe tetep kasurang – surang lan para ahli budi kang tansah rahayu ing uripe.

Pituduh 178
Aja sok rumangsa tinitah apes nganti gawe pepesing sêmangatmu. Malah prayoga dinarima marang apa kang wis sira tampa saka kanugrahaning Gusti Kang Maha Kuwasa.
Awit ngelingana menawa ora kurang-kurang titah kang luwih cingkrang lan luwih cacad tinimbang sira, suprandene dheweke babar pisan ora kawetu nutuh marang Gusti Allah. Kang mangkono mau ora liya marga saka kandele imane lan yakin marang kwadilaning Pangeran Kang Maha Kuwasa marang sakabehing lelakon kang dumadi ing jagad raya iki.

Pituduh 179
Ngalembana lan panacad iku padha bae panindake. Lire, tarikane napas padha, kedaling ilat padha lan obahing lambe ya padha. Sok ngonowa najan rekasane utawa gampange padha, nanging oleh-olehane utawa wohe sing ora padha. Ing ngadat kejaba sok adoh sungsate, uga malah sering kosok balen. Sing siji bisa ngraketake paseduluran sijine padha bae karo golek dadakan nandur rasa memungsuhan.
Pituduh 180
Aja ndarbeni pepinginan dadi wong kang linuwih kang ngandhut idham-idhaman supaya sarembuge diandela wong akeh. Luwih prayoga tansah njaga bae barang rembugira kanthi becik, patitis lan maedahi. Karo maneh tindak tanduk kang ngresepake, luwih-luwih kang bisa aweh paedah marang wong liya iku ajine ngungkuli sakehing pitutur kang ndhakik-ndhakik nanging kang durung kabukten ana ing panindak. Mula kuwi tansah udinen amrih wetuning rembug “Keplok lumah kurepe” karo tindakira.
Pituduh 181
Kang kinaran manungsa winasis yaiku wong kang wis kaconggah mbenerake tindak kang mlenceng. Dene asor-asoring budine manungsa iku ora kaya wong kang mlencengake tindak kang wus bener. Adate sipat kaya mangkene iki thukul marga kasurung dening ati drengki srei.
Kamangka sapa kang ngadani ati drengki lan panasten iya ing wektu iku dheweke wiwit nyiksa ing awake dhewe, lan uripe ora bakal bisa tentrem.

Pituduh 182
Samangsane kowe diclatu wong kanthi sengak aja kok wales sanalika kanthi tembung (rembug) kang sengak lan atos. Prayoga tanggapana mawa pakarti kang alus lan sareh. Jer, ya klawan laku kang kaya mangkono iku, kowe bisa ngendhakake watakkang panasbaran, lan bisa ngasorake sipat kang lagi kasinungan iblis.

Pituduh 183
Ing ngendi dununge pamarem lan katentreman ? Saking ungele mapanake rasa, nganti meh ora ana wong rumangsa marem lan tentrem uripe. Sabanjure banjur kepiye ? Iya kudu tlaten ngolah budi. Doh ana rasa meri lan drengki amrih gorehing pikir bisa tansah sumingkír.

Pituduh 184
Tepa slira lan mawas dhiri iku dadi obring laku nggayuh rahayu, minangka jimat paripih umraping ngaurip. Munggahe bisa nyedhakake rasa asih lan ngedohake watak drengki lan dak-wenang marang sapepadhane. Sregep mawas dhiri ateges bakal weruh marang kekurangan lan cacade dhewe, saengga wusanane thukul greged ndandani murih apike.

Pituduh 185
Kita iki kejaba ndarbeni badan wadhag lan pancadriya, ana siji engkas darbek kita kang ora kena ginrayang lan ora kasat mata, nanging ajine tan kena kinaya ngapa, yaiku osiking ati kang ajeg ngelikake kita marang lurusing laku samangsa kita ketaman pletiking cipta ala, munggahe katuwuhan krenteg nindakake laku ngiwa. Mula poma-poma, tansah bisowa ngrungokake osiking atimu, awit iku kang ngajak sapari-polahmu tumuju menyang karahayoning uripmu.

Pituduh 186
Nggayuh kaluhuran mono ateges ngupaya tataraning urip kang luwih dhuwur.
Ya dhuwur ing bab lahire, uga ing batine. Lire, sing murakabi kanggo dhiri pribadine, sumrambahe tumrap bebrayan agung. Sapa kang mung mligi nggayuh kaluhuraning lahir bae, ateges mung mburu drajat, semat lan pangkat. Durung aran jejeg uripe. Suprandene sapa kang mung ngemungake kaluhuraning batin, ateges ora nuhoni jejering manungsa ing alam donya, yaiku tumandang ing gawe.

Pituduh 187
Akeh wong kang sadurunge nyoba ngayahi pagaweyan wis dipantok dhisik sarana tembung “Ah, aku ora bisa”. Dayaning tembung “Ora bisa” satemah numusi ora bisa temenan. Awit entek-entekane pocap mangkono iku ateges ngapesake awake dhewe. Luwih dene maneh banjur lumuh ing pambudi. Samubarang kang diudi ora bakal dadi. Kang ora diluru tangeh bisane ketemu.
Mula percayaa marang dhiri pribadi. Ciptanen kanthi mantheng ing ati lan enggal makartiya.
Kekuwataning manungsa iku dumunung sajroning cipta, sauger sinartanan pamarsudi klawan temen-temen. Dayaning cipta cetha bakal nekakake sedya.
Pituduh 188
Aja sok nggresula !, Wruhana yen pangresula iku sawijining mala, dene panggresah mono agawe bubrah. Yen wis nggresah padatane banjur lali marang kewajibane kang kudu diayahi sarta kemba marang sadhengah pakaryan. Síng sapa esuk-esuk wis sambat ngaru-ara ing bab ngrekasane anggone urip, wong mau presasat mbutoni sumbering pangupa-jiwane dhewe.
Ora trima marang pandum peparinge Pangeran Kang Murbeng Dumadi.

Pituduh 189
Yen kowe kepingin mulya uripmu, lakonan apa kang kok gagas-gagas rikalane kowe nandhang sengsara utawa lara. Awit ing mangsa-mangsa kaya mangkono mau manungsa banjur ketuwuhan budine kang murni, yaiku watak kang sarwa kebak welas-asih lan ngerti sepira perlune wong kang tansah ambudi amrih aja nganti nemoni kacingkrangan.

Pituduh 190
Wong kang wis kinaran “sukses” iku, yaiku : wong kang wis ngetog kadibdyane, ngudidaya nganti kecandhak gegayuhan lan idham-idhamane laras karo kepinginane.
Tekane “sukses” durúng ateges tamating crita, nanging malah kudu tansah luwih waspada, prayitna lan ngati-ati. Jalaran adhakane wong sing wis “sukses” iku banjur kurang kaprayitnane, sembrana lan gumampang ing sabarang tumindake, kang luput sembire bisa klenggak.
Mula sawijining “sukses” iku anggepan kayadene sawijining pandadaran kanggo lestarining penggayuh becik.

Pituduh 191
Saben wong mono pancen nduweni nafsu. Awit tanpa nafsu wong ora bakal duwe krekat kepengin maju. Mung bae wong kudu bisa milah-milahake nafsu endi sing kudu dicandhet, lan nafsu sing kepriye sing kudu diunggar. Nafsu kang bakal nekakake bilahi tumraping awake dhewe lan wong liya kudu bisa dicandhet, dene nafsu kang perlu diunggar yaiku nafsu kang empane tumuju marang karahayoning sapadha-padha.

Pituduh 192
Hukum alam wis netepake, sapa kang nandur mesthi ngundhuh. Dene apa kang diundhuh iya manut wijine kang ditandur. Yen sing ditandur winih alang-alang, ing tembe iya aja ngarep-arep yen bisa bakal panen pari, iku genah nyalahi kodrat. Mula mumpung isih esuk, nandura wiji cipta lan penggawe kang becik-becik. Awit elingana, yen akeh sethithik anak putu kita uga bakal katut melu ngrasakake pait getire wong kang bibite ditandur dening wong tuwane.

Pituduh 193
Sapa sing duwe panjangka kudu wani jumangkah, jer katekaning sedya iku mung bisa maujud menawa dilakoni lan ora nyimpang saka katekadane. Karep lan sedya, jangka lan panuwun, iku saumpama wong lelungan mono tumuju papan kang arep diparani utawa dijujug.
Dene kekarepan iku kudu ana kanthine, yaiku nalar utawa pecahing nalar. Jalaran kekarepan kang tanpa nalar iku ora beda karo karepe bocah cilik. Kejaba tanpa teges, uga sok tanpa wasana, satemah ora ana dadine.

Pituduh 194
Sebab-sebab kang gawe ciliking ati lan cekleking semangat iku adhakane dumunung ing gegambarane pikiran kang sarwa nguwatirake marang lelakon kang durung kelakon, temahane pikiran dadi peteng, lumuh ihtiyar lan koncadan gregeting makarya. Katimbang nyumelangake barang kang durung bisa ginrayang rak luwih becik aja pegat ing ihtiyar kanthi nenuwun marang sihing Kang Murbeng Kuwasa, jer iya mung Panjenengane kang murbawasesa urip kita iki.
Klawan mangkono istingarah kowe ora bakal ngedhap ngadhepi sakehing lelakon.

Pituduh 195
Kerep nggresah lan ngresula iku nuduhake karingkihane tekad. senajan dingresulanan sedina ping pitulikur, ora bisa owah nasibe. Nggresah lan ngresula iku padha karo sambat. Wong sambat iku kena bae, nanging yen isih keduga aja dhemen sambat. Ngresula bisa dadi mala, panggresah bisa gawe bubrah, dene pisambat iku dalane wong kang seneng mlarat, jalaran sakehing gegayuhan kang disangkani sarana sambat mono adate mung gayuk-gayuk tuna, apa kang digayuh tanpa ana kabul wusanane.
Pituduh 196
Dhasar premati tumraping wong duwe tekad lan duwe gegayuhan yaiku tekad budi santosa.
Sarana ndulu kacamata benggala kang kita alami saben dina, teteg kawegigane pikir bae ora mujudake gaman pamungkas tumrap kasembadaning sedya. Mula yen mung ngendelake marang punjuling nalar lan moncering kawruh bae, tanpa mengkoni ing budi santosa, atine gampang miyar-miyur, gampang kasinungan ing watak sesongaran sing adhakane sing uwis-uwis banjur kacenthok pancabaya, ubayane banjur mbalenjani.

Pituduh 197
Ora ana tindak kang luwih dening mbebayani lan ndrawasi marang awake dhewe, kejaba nindakake pegaweyan kanthi srempeng sing juntrunge mung ngoyak derenge panguwasa, drajad lan bandha. Pakarti mangkono adate ora mempan marang pitutur becik lan panemune liyan kang wigati, anane mung rasa melik kang nggendhong lali.

Pituduh 198
Siji-sijining marga amrih kaleksanane gegayuhan iku ya kudu sarana makarti.
Yen kita mung kandheg marang ngunggar-unggar karep lan nganggit-anggit gagasan bae, tibaning enggon mung kaya ing pangimpen. Luwih-luwih menawa salagine nggagas-nggagas mau kaselak kesusu ngrasakake kanikmatane pengangen-angen, wusana tumus dadi lumuh ing gawe lan wedi ing pakewuh.

Pituduh 199
Ngakoni kaluputan iku ora ateges ngasorake dhiri. Nanging sawijining tandha yekti yen wong mau wis bisa kinaranan maju satindak ing laku kautaman. Kosokbaline sapa kang suthik ngrumangsani kaluputane, ateges wong kang ora nduweni budi pekerti. Wong kang ora nduweni donya brana iku sinebut mlarat. Wóng kang ora nduweni pikiran iku luwih mlarat.
Dene wong sing ora kadunungan budi pekerti mono klebu mlarat-mlarate wong.

Pituduh 200
Kang kok kandhakake putih iku durung karuwan putihing (sucining) ati, bisa uga mung wujud putihing pupur sing kandel waratå. Lan sing kok kandhakake abang iku durung tinamtu abanging (kekendelaning) bebener nanging bisa uga mung abange lambe kang keconggah njlomprongake marang jurang kang jero. Dene sing kok kandhakake resik, iku durung mesthi resiking ati, nanging adate mung wujud resiking sandhangan rinengga ing sotya abyor kang bisa mblerengake mripat.

Pituduh 201
Ngunggar wetuning kekendelan sing mung kadereng saka dayaning pangojok-ojok iku kerep ora murni. Tandang lan trajange kang akeh banjur mung kabrongot panasbaran.
Wusanane malah sok bakal nunjang palang, bebathene kosok balen karo kang sinedya. Mula minangka gegondhelane kapitayan, kekendelan iku prayoga kadhasarana rasa sumungkem marang Kang Murbeng Dumadi, niyat leladi marang sapepadhane titah. Yen wis mangkono sakehing cak-cakane pakarti mesthi tansah patitis lan mikolehi.

Pituduh 202
Teteping rasa kamanungsan iku ora marga saka kawruh lan kapinteran kang wis dianggep luwíh luhur ing salumahe bumi, nanging mung jalar saka kadunungan telesing rasa asih marang sapepadhaning tumitah. Dene rasa asih mau cinipta saka patrap anggone reksa-rumeksa lan sugih ing pangapura sarta tansah kinanthenan pangucap lan pasemon síng bisa gawe resep lan ora natoni atining liyan. Kawruhana, menawa kapinteran kang ora kinanthenan kautaman iku sejatine luwih mbebayani tumraping bebrayan katimbang karo bodho kang linambaran ing budi rahayu.
Pituduh 203
Nglengkara wong bisa luwar babar pisan saka panggodha. Sebab, sumbere panggodha iku ora liya iya mung saka awake dhewe. Sing sapa mung nyingkiri panggodha kang kasat mata bae, ora dibedhol tekan oyod-oyode, adhakane bakal ketaman pakewuh lan godha kang luwih gedhe maneh. Sok ngonowa yen wong tlaten lan sareh, kanthi kencenging tekad kang gilig, mesthi bakal bisa mentas saka reridhu. Aja mung mandheg ing panggrantes, nutuh awake dhewe, apa maneh yen nganti nguman-uman marang wong liya.
Pituduh 204
Yen ing donya iki manungsane sing sugih uripe ora mbethithil, kepara malah dhemen tetulung marang kang kecingkrangan, dene sing duwe kepinteran adoh saka karep kanggo minteri liyan, kepara malah dadi papan jujugane wong tetakon, genah kahanane donya bakal ayem tentrem, adoh saka reridhu lan kalis saka godha rencana.

Pituduh 205
Wong kang lagi karejeken aja kaduk anggone bungah, kosokbaline aja kaduk nelangsa samangsane nemahi reribed lan nandhang susah, gedhene nganti nggetuni barang kang wis kelakon. Awit kaduk bungah mau bakal ngilangi kaprayitnan, kaduk susah njalari ati tansah kemba, lan tangeh lamun bisa uwal yen ora dibudeni sarana tumandang makarya.

Pituduh 206
Yen darbe karep lakonana kanthi gemblenging tekad kang nyawiji, adhepana sarana makarti kang madhep lan mantep. Sangune kudu ati sing tatag, ora ngedhap nadyan mangerti yen dalan kang diambah kebak parang curi. Yen tansah rongeh lan rangu-rangu, ateges mung wani ing gampang, wedi ing pakewuh, samubarang kang sinedya ora bakal ginayuh.

Pituduh 207
Manungsa iku bisa kinaranan urip yen isih duwe karep lan pangarep-arep.Nanging yen karep mau mung kandheg ing pangangen-angen lan gagasan bae, ora beda manungsa kang mati sajrone urip. Kosokbaline yen anggone nandangi karepe mau kaselak kesusu nikmati pikolehe kang durung klakon, genah anggone makarti mung angger bae. Kepara bakal mundur yen ngadhepi pakewuh, satemah dadi wong lumuh.

Pituduh 208
Wong kang kebak dening pepinginan iku adate banjur ngangsa-angsa, mula lakune uga banjur miyar-miyur. Kepengkok gawe sethithik bae sing digedhekake pangresulane, tundhone atine gampang pepes lan nglokro. Beda karo wong kang wicaksana uripe mesthi mawa tekad lan tujuwan. Bebasan tiba kaping pitu gumregah tangi kaping wolu ngrungkebi tekad lan tujuwane.

Pituduh 209
Angger wong wis mesthi suthik diarani cupet nalare, cilik aten, lan kendho tekade. Mulane yen darbe karep aja mundur merga luput sepisan pindho bae, prayoga ambalana maneh nganti katekaning sedya. Samubarang pegaweyan menawa kok temeni wiwit saiki mesthi bakal bisa ngundhuh bageyan lan kauntungan. Apa kang kok sedya bakal tumeka, pituwase lagi ketemu mburi.

Pituduh 210
Sarupane pakaryan kang wis kok yakini beciking asile tumuli enggala katindakna, aja ngenteni liya wektu. Jer kekencengan sarta kekarepan iku yen diendhe-endhe ora mundhak kuwate.
Nanging malah mundhak ringkih lan bisa uga ilang dayane. Sipat seneng ngendhe-endhe iku mujudake dalan kang anjog marang watak ora antepan lan kesed, sungkan ing gawe sing tundhone dadi tanpa aji urip ing bebrayan.
Pituduh 211
Wong kang sinebut berbudi urip ing bebrayan iku ora mung wong kang rumangsa kasiksa nyumurupi sapepadhane sing nandhang papa, nanging wong kang gampang runtuh welase kang tinumbalan runtuhing barang darbeke lan deduwene kanggo tetulung marang wong sing kacingkrangan lan kasangsaran. Nanging kang kaya ngono mau pancen angel golek-golekane.
Tandha yektine ing alam donya iki ora sethithik wong sing mati marga kuwaregen, lan akeh wong sing mati marga kaliren.

Pituduh 212
Wong mono aja mung tumandang angger bares nanging kanthi laku kang ora beres. Dibisa tansah milah-milahake endi sing kenceng lan endi sing nalisír saka paugeran, sarta kulinakna nyirik marang penggawe musyrik, sinung marang watak tulus lan ngukuhi kajujuran.
Kawruhana, menawa ora ana pusaka kang ampuhe ngluwihi kajujuraning ati lan weninging pikir kang sepi ing pamrih. Pamrihe mung sawiji, yaiku mangan karahayoning bebrayan, ngluhurake kamulyaning bangsa lan nagara.

Pituduh 213
Pangrasa, pikiran lan kekarepan iku tansah mbudidaya rebut unggel lan rebut panguwasa anggone murba sapari polahe manungsa. Pangrasa emoh diungkuli pikiran.
Pikiran sêmono uga suwalike. Wondene kang moncol dhewe sumedya mbalap ora gelem dipekak yaiku kekarepan. Mula wajibing manungsa kudu bisa ngukuhi sifat manungsane.
Den sranani kanthi nanjakake uripe melu ngrasakake lan memikir marang ombak umbuling jaman. Tumandang ing gawe ngesthi marang rahayuning bebrayan munggahe marang ajuning jaman.

Pituduh 214
Selawase urip nglengkara wong bisa uwal babar pisan saka panggodha, jer panggodha iku sumbere ora liya ya saka awake dhewe. Asale tumuwuh saka uwohing pikir kang ngayawara, banjur katarik marang kekarepan ala kang wusanane mbabarake pakarti nistha.
Sapa kang wiwitane enggal tumandang nanggulangi panggodha, bakal mundhak kasampurnane lan patut sinebut wong kang santosa ing budi. Balik kang sapa tansah nguja panggoda semaya nanggulangi, kekuwatan batine saya lungkrah, bakale bubrah dadi leletheging jagad.

Pituduh 215
Wong nandur pari iku bakal ngundhuh pari, ora bakal ngundhuh jagung utawa kacang.
Semono uga pikiraning manungsa, ora beda karo mau. Yen pikiran kita tansah kita kulinakake lan kita pigunakake kang becik-becik ya bakal nduweni daya kekuwatan kang becik, satemah bisa aweh pakaryan kang pengaji tumraping bebrayan. Mula katimbang nggagas kang ora-ora lan ngayawara, prayogane nggagasa marang laku utama lan mulya. Lan luwih utama maneh menawa gagasan kang mangkono mau diwedharake dadi pakarti pisan.

Pituduh 216
Rasa was sumelang iku nerakane wong sing arep nggayuh kemajuan. Sapa kang wis ketaman rasa iki salawase ora bakal bisa maju. Ing sabarang tandang tanduke sarwa tidha-tidha lan tansah awang-awangen ngadhepi kangelan kang bakal memalangi laku. Kosokbaline tekad iku rasa ciptaning karsa kang wis gembleng. Dadi yen ana kepenak lan orane bakal didhadhagi lan diterjang wani. Kang pinandeng mung bakal tekaning sedya. Nanging tekad mono beda banget karo nekad, jer nekad kuwi uwohing pakarti kang tuwuh saka kajudheganing nalar sing tundhone keconggah tumindak nistha, merga koncadan pepadhang.

Pituduh 217
Aboting abot iku ora kaya yen kudu nuruti prentah lan pitutur. Pait lan ngrekasa dikaya ngapa prentah lan pitutur iku prayoga lakonana bae. lng suwalike barang pait mau, kowe mesthi bakal nemu barang legi sing ora klebu ing petunganmu. Pancen luwih prayoga paite dhisík, tinimbang legine. Awit bisane kowe ngrasakake legi iku rak marga kowe wis ngrasakake pait. Bisa nikmati kabungahan marga wis nate ngalami nandhang kasusahan.
Pituduh 218
Wong kang mung dhemen celathu lan muni-muni, mangka ora gelem tumandang gawe, genah ora sumurup marang kaluputane celatune, sabab celathu mono mung obahing ati kang ana ing lati, dudu obahing tangan sing kanggo tumandang. Nanging yen wis tumandang gawe dhewe, cetha bakal meruhi marang luputing celathune. Mula saiba begjane wong kang bisa celathu klawan enggal-enggal tumandang gawe dhewe.
MEMAYU HAYUNING BEBRAYAN
Pituduh 219
Síng sapa ngidham kaluhuran kudu wani kurban lan ora wegah ing kangelan.
Merga yèn tansah tidha-tidha, mokal apa sing kagayuh bisa digantha lan tangeh lamun apa sing diluru bisa ketemu. Makarti wani rekasa kanthi masrahake urip lan jiwa raga marang Kang Murbeng Kuwasa. Yen kepingin menang pancen larang patukone, yaiku kudu bisa nuhoni sesanti: “Sura dira jayaningrat lebur dening pangastuti”.

Pituduh 220
Isih beja yen kowe diunekake “Ora Lumrah Uwong”, jalaran isih dianggep manungsa.
Ya mung solah tingkahmu kang kudu kok owahi amrih ora gawe seriking liyan.
Cilakane yen diunekake “Ora Lumrah Manungsa”, jalaran kowe dianggep setan gentayangan sing mung dadi leletheging jagad marga pakartimu kang ninggal sifat kamanungsan.
Mula enggal-enggala sumujuda marang Gusti Kang Murbeng Dumadi. Sifate Gusti Allah mono sarwa welas asih marang umate kang wis sadhar marang dosa-dosane sarta temen-temen bali tuhu marang dhawuh-dhawuhe.

Pituduh 221
Ora ana penggawe luwih dening mulya kejaba dedana sing uga ateges mbiyantu nyampeti kekuranganing kabutuhane liyan. Dedana marang sapepadha iku ateges uga mitulungi awake dhewe nglelantih marang rasa lila legawa kang uga ateges angabekti marang Pangeran Kang Maha Wikan. Pancen pangabekti mono wis aran pasrah, dadi kita ora ngajab marang baline sumbangsih kang kita asungake. Kabeh iku sing kagungan mung Pangeran Kang Maha Kuwasa, kita ora wenang ngajab wohing pangabekti kanggo kita dhewe. Nindakake kabecikan kanthi dedana kita pancen wajíb, nanging ngundhuh wohing kautaman kita ora wenang.

Pituduh 222
Memitran paseduluran nganti jejodhowan kuwi yen siji lan sijine bisa emong-kinemong, istingarah bisa sempulur becik. Yen ana padudon sepisan pindho iku wis aran lumrah, bisa nambahi raketing sesambungan. Nanging suwalike yen padha angel ngenggoni sifat emong-kinemong mau genah langka langgenge, malah bedaning panemu sithik bae bisa marakake dhahuru.

Pituduh 223
Wong kang ora nate nandhang prihatin ora bakal kasinungan rasa pangrasa kang njalari tekane rasa trenyuh lan welas lahir batine. Wong kang wis nate ketaman ing prihatin luwih bisa ngrasakake penandhange wong liya. Mula adhakane luwih gelem aweh pitulungan marang kang kasusahan.
Pituduh 224
Sarupaning wewadi sing ala lan sing becik, yen isih kok gembol lan mbok keket kanthi remit ing ati salawase isih bakal tetep dadi batur. Nanging yen wis mbok ketokake sathithik bae bakal dadi bendaramu. Isih lagi nyimpen wewadine dhewe bae wis abot. Apa maneh yen nganti pinarcaya nggegem wewadine liyan. Mula saka iku aja sok dhemen kepingin meruhi wewadine liyan.
Sing wis cetha mung bakal nambahi sanggan sing sejatine dudu wajibmu melu open-open.

Pituduh 225
Sok sapaa bakal nduweni rasa kurmat marang wong kang tansah katon bingar lan padhang polatane, nadyan ta wong mau nembe bae nandhang susah utawa nemoni pepalang ing panguripane. Kosokbaline, wong kang tansah katon suntrut kerep nggrundel lan grenengan merga ora katekan sedyane iku cetha bakal koncatan kekuwataning batin lan tenagane, tangeh lamun entuka pitulungan, kepara malah dadi sesirikaning mitra karuhe.
Pituduh 226
Kita iki diparingi cangkem siji lan kuping loro dening Kang Maha Kuwasa, lire mengku karep amrih kita iki kudu luwih akeh ngrungokake katimbang micara. Yektine wong kang dhemen ngumbar cangkeme tinimbang kupinge iku adate wicarane gabug. Suwalike sing akeh ngrungokake, wicarane sethithik nanging patitis lan mentes. Pantes dadi jujugane sadhengah wong kang mbutuhake rembug kang prayoga.

Pituduh 227
Wong kang tansah dhemen nguping kepingin weruh, apadene nyampuri perkarane liyan, gedhene nganti nrambul urun ucap, iku padha karo golek-golek momotan kang sejatine ora prelu, adhakane kepara malah ngreridhu awake dhewe.

Pituduh 228
Ucap sakecap kang kelair tanpa pinikir kerep bae nuwuhake dredah lan bilahi.
Mula wetune tembung satembung saka lesan iku prayoga tan udinen aja nganti nggepok prekarane wong liya, gedhene nganti gawe seriking liyan. Bisa nyandhet ucule pangucap kaya mangkono mau wis klebu ewoning pakarti kang utama. Nanging geneya kok ora saben wong bisa nglakoni ?

Pituduh 229
Wong iku yen wis kasokan kabecikan lan rumangsa kapotangan budi, ing sakehing pakartine lumrahe banjur ora kenceng lan resik. Mulane tangeh lamun yen bisa njaga jejeging adil, awit lesane kasumpetan, mripate bereng, kupinge budheg. Atine dadi mati, angel weruh ing bebener.
Mula saka iku aja gumampang nampa kabecikane liyan, samangsa tujuwane ngarah marang penggawe kang nalisír saka bebener.

Pituduh 230
Aja kaselak kesusu nyepelekake liyan, marga kok anggep wong mau bodho. Awit ana kalamangsane kowe mbutuhake rembug lan pituture wong iku, sing kanyatane bisa mbengkas lan nguwalake saka karuwetanmu. Pancen ing sawijine bab wong bisa kaaran bodho, nanging ing babagan liya tangeh lamun yen kowe bisa nandhingi.

Pituduh 231
Yen micara aja gumampang nelakake penacad utawa pangalem, luwih- luwih nganti memaoni.
Awit wicaramu durung karuwan bener. Sing mesthi panacad mau gawe serik, pangaleme nuwuhake wisa, dene waonane ora digugu, kabeh swara ala. Mula kang prayoga iku mung meneng, jalaran meneng iku yektine pancen mustikaning ngaurip.

Pituduh 232
Udinen ing alam donya iki aja ana wong kang kok sengiti, supaya ora ana wong sengit marang kowe, balik sabisa-bisa padha tresnanana. Amarga lelakon ing alam donya iki anane mung wales-winales bae. Dene yen kepeksa kowe sengit marang sawijining wong, mangka kowe ora bisa mbuwang sengitmu, gawenen wadi aja ana wong kang ngerti. Yen kowe ngandhakake sengitmu marang liyan, prasasat kowe mamèeake alane atimu.

Pituduh 233
Ajining dhiri ana ing lati. Ajining raga ana ing busana. Mula den ngati-ati ing pangucapmu, semono uga anggónmu ngadi busana kang bisa mapanake dhiri.

Pituduh 234
Wong pinter kang isih gelem njaluk rembuging liyan iku dianggep manungsa utuh.
Sapa sing rumangsa pinter banjur suthik njaluk rembuging liyan kuwi manungsa setengah wutuh.
Lan sing sapa ora gelem njaluk rembuging liyan, iku bisa kinaranan babar pisan durung manungsa.
Pituduh 235
Yen atimu wis gilig arep gawe kabecikan kanggo karaharjaning bebrayan, beraten rasa uwas marang pandakwa ala kang ora nyata. Srananana kanthi jembaring dhadha lan sabaring nala, amrih bisa nuwuhake gedhening prabawa lan cabaring sakehing piala.

Pituduh 236
Wicara kang wetune kanthi tinata runtut kang awujud sesuluh kang amot piwulang becik, ajine pancen ngungkuli mas picis rajabrana, bisa nggugah budi lan nguripake pikir. Nanging kawuningana yen grengsenging pikir lan uriping jiwa iku ora bisa yen mung kagugah sarana wicara bae. Kang wigati yaiku wicara kang mawa tandang minangka tuludha.
Jer tuladha mono sing bisa nuwuhake kapitayan. Luwih-luwih mungguhing para manggalaning praja kang wis pinracsys ngembani nusa lan bangsa.

Pituduh 237
Luwih becik ngasorake raga tinimbangane ngongasake kapinteran kang sejatine isih nguciwani banget. Ngongasake kapinteran iku satemene mung kanggo nutupi kabodhowane, jer kabeh mau merga rasa samar lan was sumelang yen ta kungkulan dening sapepadhane. Tindak mangkono mau malah dadi sawijining godha kang mung bakal ngrerendheti lakuning kemajuwane dhewe ing jagading bebrayan.

Pituduh 238
Sapa wonge sing ora seneng yen entuk pangalembana. Nanging thukuling pangalembana iku ora gampang. Kudu disranani kanthi pakarti kang becek lan murakabi marang wong akeh.
Yen mung disranani bandha, pangalembanane mung kandheg ing lambe bae ora tumus ing ati.
Dene yen disranani penggawe kang lelamisan, ing pamburine malah bakal kasingkang-singkang kasingkirake saka jagading pasrawungan.

Pituduh 239
Geneya akeh wong kang dhemen nyatur alaning liyan lan ngalembana awake dhewe? Sebabe ora liya marge wong-wong sing kaya ngono mau ora ngerti yen penggawe mau klebu pakarti kang ora prayoga, mula prelu dingertekake. Awit yen ora enggal-enggal nyingkiri pakarti kang ora becek mau, wusanane dheweke kang bakal diemohi dening pasrawungan.

Pituduh 240
Nggayuh kaluhuran lire ngupaya tataraning urip kang luwih dhuwur. Dhuwur lair lan batine, ya tumrap dhiri pribadine uga sumrambah kanggo karaharjaning bebrayan. Nanging yen kandheg salah siji, tegese gothang. Yen mung nengenake kaluhuraning lair genah mung ngoyak drajat lan semat, isih miyar-miyur gampang kene pangaribawa saka njaba. Yen ngemungake kaluhuraning batin, cetha ora nuhoni jejering manungsa, awit ora tumandang ing gawe kanggo keperluwaning bebrayan. Ateges tanpa guna diparingi urip ing alam donya.

Pituduh 241
Sing sapa rumangsa nduweni kaluputan, aja isin ngowahi kaluputan sing wis kadhung katindakake mau. Jer ngakoni kaluputan mono wis cetha dudu tindak kang asor, nanging malah nuduhake marang pakarti kang utama kang ora gampang linakonan dening sadhengah wong.
Iya wong kang wis bisa nduweni watak gelem ngakoni kaluputane mangkene iki pantes sinebut wong kang jujur sarta kasinungan ing budi luhur.

Pituduh 242
Manungsa urip iku dibisa nguwasani kamardikaning lair lan batin. Kang dikarepake kamardikaning lair iku wujude bisa nyukupi kabutuhaning urip ing saben dinane saka wetuning kringet lan wohing kangelan dhewe ora gumanung ing wong liya lan ora dadi sangganing liyan.
Dene kamardikaning batin iku dicakake sarana nyingkiri hawa napsu, adoh saka asor lan nisthaning pambudi, sepi ing rasa melik lan drengki srei, sarta tuhu marang paugeran urip bebrayan.
Pituduh 243
Ora ana wong kang ingaranan uríp, kejabane kang mikir sarta tresna marang wong kang ringkíh lan nandhang papa cintraka. Bisa melu ngrasakake kasusahane sarta lara lapane wong liya.
Kanthi pangrasa kang mangkono mau ateges bisa nggadhuh kekuwatan kang tanpa wates, perlu kanggo mitulungi sapadha-padha kang kahanane luwih nrenyuhake katimbang dhiri pribadine. “Pakarti mono darbek kita dhêwe, nanging wohe pakarti mau dadi kagungane Kang Gawê Urip”, mangkono sabdane sawijine Pujangga kaloka.

Pituduh 244
Wong kang baut mawas dhiri iku wong kang bisa manjing ajur ajer, ngerti empan papan laras karo reh swasana sakupenge tanpa ninggalake subasita. Paribasane wong kang baut ngadisarira, aja mung kalimput edining busana bae, nanging bisowa tansah mersudi marang padhanging semu lan manising wicara tanpa nglirwakake marang alus lan luwesing solah bawa.

Pituduh 245
Kecandhaking sawijining idham-idhaman iku ora cukup mung dibandang moncer lan pepaking ilmu lan kawruh bae. Nangíng ana syarat siji kang ora kena kalirwakak, yaiku kapinteran ing bab sesrawungan. Sapa kang bisa tumindak ajur-ajer lan bisa nuwuhake rasa resep marang liyan, prasasat wis entuk pawitan kanggo nandangi sakehing pagaweyan apadene nggayuh idham-idhamane.

Pituduh 246
Nindakake kabecikan mono ora mesthi kudu cucul wragad, nanging bisa ditindakake sarana pakarti-pakarti liyane sing sejatine akeh banget carane. Sauger bisa gawe senenging liyan, upamane bae mawa ulat sumeh tangkep srawung kang sumanak, bisa manjing ajur-ajer ing madyaning bebrayan, lan bisa dadi patuladhan laku utama. Kabeh mau klebu ewoning tindak kabecikan kang ajine ngleluwihi wragad dedana kang diwenehake utawa dipotangake, apamaneh lamun anggone menehi utawa ngutangi iku sinamudana kebak pamrih.

Pituduh 247
Yen kowe arep rembugan, pikiren luwih dhisik tetembungan sing arep kok wetokake. Apa wis ngenggoni telung prekara : bener manís, migunani. Ewa semono sing bener iku isih perlu dithinthingi maneh yen gawe gendrane liyan prayoga wurungna. Dene tembung manis mono ora duwe pamrih, pamrihe bisa gawe senenge liyan kang tundhone migunani tumrape jagadíng bebrayan.

Pituduh 248
Sugih omong kanggo nggayengake pasamuwan pancen apik. Nanging ngomong mung golek suwure awake dhewe sok ketrucut miyak wewadine dhewe. Pira bae cacahe wang kang kepleset uripe múug marga suka anggonesugih omong. Mula sabecik-becike wong iku ora kaya wong kang meneng. Nangíig menenge wong kang darbe bobot kang anteb síng bisa dadi panjujugane para pawongan kang mbutuhake rembug lan pituduh.

Pituduh 249
Ing jagading sesrawungan mono nyirík marang sesipatan kang gumedhe lan wewatakan kang tansah ngegungake dhiri. Sipat lan wewatakan mau adhakane banjur nuwuhake rasa ora lila yen nyipati ana liyan síng luwih katimbang dheweke. Mula saiba becike samangsa sapa kang rumangsa pinter dhewe, sugih dhewe, lan kuwasa dhewe iku gelema nglaras dhiri lan ngleremake cíptane kang wening, yen sejatine isíh ana maneh kang Maha Pinter, Maha Sugih, lan Maha Luhur. Klawan mangkono rasa pangrasa dumeh lan takabur kang dadi sandhungan pasrawungan bisa sumingkír.

Pituduh 250
Luwih becik makarti tanpa sabawa kang anjog marang karahayoning bebrayan, katimbang tumindake wong kang rekane nindakake panggawe luhur nangíng disambi udur.
Yektine tata tentrem iku ora bakal bisa kagayuh yen ta ora adhedhasar kerukunan, dene kerukunan iku mung bisa kecandhak yen siji lan sijine padha bisa aji-ingajenan lan mong-kinemong.
Pituduh 251
Yen kepengin diajeni liyan, mula aja sok dhemen martak-martakake, apa maneh nganti mamerake kabisan lan kaluwihanmu. Pangaji-ajining liyan iku sejatine ora perlu mbok buru, bakal teka dhrwr. Nuduhake kewasisan pancen kudu bisa milih papan lan empan.
Mula kang prayoga kepara purihen aja kongsi wong liya bisa njajagi. Nangíng mangsa kalane ngadhepi gawe parigawe keconggah mrantasi.

Pituduh 252
Aja sok ngluputake, gedhene ngundhat-undhat wong liya, samangsa kita ora katekan apa kang dadi kekarepan kita. Becike kita tliti lan kita goleki sebab-sebab ing badan kita dhewe, amrih kita bisa uwal saka dayaning pangira-ira kang ora prayoga. Kawruhana, yen usadane watak apes sing njalari nganti ora katekan sedya kita iku, ora ana liya, ya dumunung ana ing awak kita dhewe.

Pitudh 253
Arang wong sing bisa mapanake rasa narima marang apa bae kang wis klakon digayuh. Yen rumangsa kurang isíh golek wuwuh, yen wis oleh banjur golek luwih, yen wis luwih tumuli mbudidaya aja ana wong síng bisa madhani. Wong kang duwe rasa mangkono mau satemene memelas. Uripe tansah ngangsa-angsa, ora nate sumeleh atine. Kanggo nuruti rasa kang kleru kasebut sok-sok banjur tumindak ora samesthine lan nalisir saka pakarti kang bener.

Pituduh 254
Watak narima mono yekti dadi sihing Pangeran, nanging yenta nganti kleru ing panyurasa bisa nuwuhake kleruning tumindak. Narima, lire ora ngangsa-angsa nanging ora kurang weweka lan tansah mbudidaya amrih katekaning sedya, dudu ateges kebacut lumuh ing gawe, suthik ihtiyar.
Awit yen mangkono ora jeneng narima, naging keset. Jer wataking wong keset iku mung gelem enake emoh rekasane, gelem ngemplok suthik tombok, satemah dadi wong ora weruh ing wirang, siningkirake saka jagading bebrayan.

Pituduh 255
Wong urip ing alam bebrayan iku yekti angel, kudu bisa ngereh pakone “si aku”, aja nggugu karepe dhewe lan nuruti hawa napsu. Luwih-luwih ing dina samengko, alam bebrayan donya tansah kebak pradhondhi, silih ungkih, rebutan benere dhewe-dhewe. Mula sing baku, wong urip kudu bisa miyak aling-aling kang nutupi pikiran kang wening. Lire, senajana sajroning pasulayan, kudu bisa nyandhet kemrungsung “si aku” istingarah sakehing bedane panemu bisa disawijekake.

Pituduh 256
Wong kang nduweni watak tansah njaluk benere dhewe iku adate banjur kathukulan bendana seneng nenacad lan ngluputake marang panemu sarta tindak tanduke wong liya. Mendah becike yen wong sing kaya mangkono mau kala-kala gelem nggraita ing njero batine : “mbok menawa aku síng kleru, mula coba dak tlitine klawan adil sapa kang sejatine nyata-nyata bener”.

Pituduh 257
Reseping omah iku ora dumunung ing barang-barang mewah kang larang regane, nanging gumantung marang panataning prabot kang prasaja, sarta pemasange rerenggan kang adoh saka watak pamer. Semono uga reseping saliraiku ora marga saka pacakan kang edi-peni, nanging gumantung ing sandhang penganggo kang prasaja, trapsila solah bawa, lan padhanging polatan.

Pituduh 258
Yen kowe kepener lagi srengen lan nesu, prayogane wong sing kok nesoni lan kok srengeni mau kongkonen enggal sumingkir. Utawa kowe dhewe sumingkira sauntara, aja tetemonan karo wong liya. Sabanjure menenga lan etung-etunga kanthi sareh wiwit siji tekan sepuluh.
Klawan mengkono atimu bakal bisa nimbang-nimbang apa nesu lan srengenmu marang wong mau bener, apa malah dudu kowe dhewe sing luput.
Pituduh 259
Jeneng tanpa guna uriping manungsa kang nganti ora bisa nyumurupi marang kang kedadeyan ing sakiwa tengene. Ora bisa asung lelimbangan lan pamrayoga sakadhare kanggo karahayoning bebrayan. Rupak pandelenge ora ana liya kang disumurupi kajaba uripe dhewe. Mati pangrasane, jalaran ora kulina kanggo ngrasak-ngrasakake kang katon ing saben dinane, wusana dadi cethek budine, jalaran saka kalepyan marang tepa palupi kang maedahi ing uripe.

Pituduh 260
Aja sok nyenyamah luputing liyan, luwih becik tuduhna kaluputane kang malah bisa ngrumaketake rasa paseduluran. Éwasemono aja nganti kowe kesusu mbecíkake kelakuwane liyan, yen awakmu dhewe rumangsa durung bisa ngenggoni rasa sabar lan tepa selira.
Sapa kang wis ngerti lan ngrumangsani marang sakehing dosane, iku sawijiníng wong kang wis ngerti marang jejering kamanungsane, manungsa kang utama.

Pituduh 261
Ajining manungsa iku kapurba ing pakartine dhewe, ora kagawa saka katurunan, kapinteran, lan kasugihane. Nanging gumantung saka enggone nanjakake kapinteran lan kasugihane, sarta matrapake wewatekane kanggo keperluan bebrayan. Kabeh mau yen mung katanjakake kanggo kaperluwane dhewe, tanpa paedah. Nanging yen pakarti mau kadayan deníng rasa pepinginan golek suwur, golek pangkat lan donya brana, malah bisa dadi memalaning bebrayan, jalaran nyinamudana sarana nylamur migunakake jenenge wong akeh.
Pituduh 262
Ora ana budi kang luwih luhur saliyane nduweni rasa asih marang nusa lan bangsane.
Kadunungan rasa rumangsa nduweni sesanggeman lan kuwajiban mranata tentreming praja kanthi pawitan kapinteran kang dilandhesi kawicaksananing pambudi. Tandha yetineyen asih, yaiku tansah samapta tumandang sawayah-wayah yen ana parigawe kang wigati kanggo warga sapadha-padha, munggahe tansah samapta leladi kanggo keslametaning bebrayan lan karaharjaning nagara.

Pituduh 263
Wong kang kerep tansah dipituturi wong liya iku adate bisa dadi wong dhemen ngati-ati, nanging menawa kapengkok ing perlu sok ora bisa tumindak lan ngrampungi dhewe.
Kepeksa isih kudu noleh wong liya sing diwawas bisa aweh pituduh. Mula kuwi prayoga ngawulaa marang ati lan kekuwatanmu dhewe, jalaran wong liya iku sejatine yen ana apa-apane mung saderma nyawang, ora melu ngrasakake.

Pituduh 264
Wong kang rumangsa dhirine linuwih, ing sawijining wektu mesthi bakal kasurung atine arep mamerake kaluwihane, lire amrih dimangertenana dening wong akeh yen dheweke mono wong kang pinunjul lan supaya diajanana. Sumurupa, sakabehing kaluwihan mau yen ora dicakake mawa lelabuhan kang murakabi marang bebrayan, tanpa guna kepara malah ora kajen lan gawe pituna. Mula kang prayoga bisa tulus dadi wong kang linuwih menawa gebyaring kaluwihan iku mung dikatonake marang batine dhewe, iku wis cukup.

Pituduh 265
Dedana utawa sedhekah marang wong kang lagi nyandhang papa cintraka iku sawijining penggawe becik kang patut tinuladha, sauger paweweh mau ora kinanthenan panggrundel kang nelakake ora eklasing atine. Tetembungan kang lembah ing manah lan merak ati iku luwih gedhe ajine katimbang dedene kang ora eklas. Suprandene nulung lan menehi pepadhang marang jiwane wong kangkacingkrangan iku kang sejatine luwih perlu lan wigati, katimbang mung tetulung marang awake kang awujud kelairan bae.
Pituduh 266
Ulat sumeh, tindak-tanduk sareh kinanthenan tembung aris iku bisa ngruntuhake ati sarta ngedohake panggodhaning setan. Kosokbaline watak wicara kang keras, kejaba keduga gawe tangining kanepson, uga gampang nuwuhake salah panampa. Sabarang prakara kang sejatine bisa putus sarana aris lan sareh, kepeksa dadi adu wuleding kulit lan atosing balung, kari si setan ngguyu ngakak bungah-bungah.

Pituduh 267
Wong kang kulina urip mubra-mubru iku samangsane ngalami sandhungan urip sethithik bae adate gampang kethukulan gagasan lan gawe kang cengkah karo bebener, luwih begja wong kang uripe pokal samadya nanging resik atine. Dene begja-begjane wong iku ora kaya wong sing tansah urip ing kahanan kang kebak godha rencana, prasasat tapa ana satengahing coba, nanging tansah tawekal lan kandel keimanane marang adiling Pangeran Kang Maha Kuwasa.

Pituduh 268
Sipate wong urip iku mesthi kesinungan kekuwatan. Kang ngerti bisa ngecakake dene kang ora bisa ngerti kurang digladhi, temahan ora tumanja. Ewasemono ngempakake kekuwatan mula ora gampang. Buktine ora sethithik kekuwatan kang empane ora mapan. Kawruhana, yen rusake bebrayan ing antarane marga saka pakartine para-para kang ngerti marang dayaning kekuwatane nangíng ora kanggo nggayuh gegayuhan kang mulya, mung kanggo nuruti derenging ati angkara.

Pitudh 269
Katresnan kang tanpa pangreksa iku dudu sejatining katresnan. Kena diarani sejatining katresnan kang mung kadereng lan kena ing pangaribawaning hawa napsu. Dadi yen ana unen-unen ” tresna iku wuta” yaiku síng kaprabawan hawa napsu. Sing prayoga iku mesthine kudu ngugemi unen-unen “tresna iku rumeksa” bisa salaras tumindake. Rasaning katresnan kang cedhak dhewe tumrap sadhengah manungsa iku dumunung ing awake dhewe. Mula sapa kang tresna marang sapadha-padha iku aran tresna marang awake dhewe, tundhone sapa kang tansah ngreksa marang karahayoning liyan, ora beda karo pangreksa marang keslametane dhewe.

Pituduh 270
Srawung ing madyaning bebrayan iku kejaba kudu wasis milíh papan lan empan, uga kudu bisa angon mangsa lan mulat ing semu. Aja nggegampang ngrojongi rembug kang kowe dhewe durung ngreti prakarane. Rembug sethithik nanging mranani iku nuduhake boboting pribadi.
Rembug akeh nanging ampang malah gawe sangga runggine sing padha ngrugokake kepara njuwarehi.

Pituduh 271
Wong kang wis tekan pesthine utawa wis katimbalan bali menyang jaman kelanggengan iku sejatine lagi kena diwenehi biji tumrap ajine kamanungsane lan pakartine nalika urip. Dene wong kang isih padha urip iku perlu disemak bae dhisik, durung kena dipatrapi biji, jer kahanane isih bisa owah gingsir. Sarehne manungsa iki sawijining titah kang luhur dhewe, mula wis samesthine yen kita aja nganti kayadene sato kang patine mung ninggal tenger lulang lan balung bae. Nanging bisowa kita nanjakake urip kita marang pakarti-pakarti utama, sumrambahe marang karahayoning urip bebrayan.

Pituduh 272
Mustikane wong tuwa marang anak mung ana ing laku kang gumati, gunem kang ruruh, lan ujar kang manis. Gumatine dumunung ing tepa tuladhaning tingkah laku. Gunem lan ujar kawengku ana ing ucap kang istingarah numusi kajiwan, lan luhuring budi pekerti. Mula yen ana apa-apa, aja selak marang sebuting paribasan : “Ora ana kacang ninggal lanjaran”.

Pituduh 273
Nanggapi kahanan urip ing satengahing bebrayan iku gampang angel. Aran angel kepara malah bisa gawe ketliwenging pikir samangsa anggon kita mawas kedhisikan kagubel ing hawa.
Aran gampang yen kita bisa mikir klawan wening lan meneb. Iya pamikir kang meneb iku kang aran akal budi sejati. Kang bisa mbabarake wohing wawasan kang mulus resik, ora kacampuran blentonge “si aku”. Apamaneh yen ta kita bisa tetep nguwasani weninging pikir, nadyan kahanane urip ing satengahing bebrayan kisruha dikayangapa, istingarah ora angel anggon kita nanggapi.

Pituduh 274
Srengen marang wong mono aja nganti kenemenen lan keliwat-liwat mung marga wis ngerti yen wong mau ora bakal wani nglawan utawa wis ora bisa nglawan, sing estine mung arep ngedír-edirake drajad pangkat utawa kadibyane bae. Pakarti kaya ngono mau kejaba klebu ambeg siya, uga wong sing disrengeni durung karuwan bakal dadi becik, kepara bisa nuwuhake rasa sengit.
Kang prayoga iku srengen samadya kang mengku pitutur murih becike.

Pituduh 275
Wong pinter kang ora kinanthenan ing kautaman iku ora beda karo wong wuta kang nggawa obor ing wayah bengi. Madhangi wong liya nanging dheweke dhewe lakune kesasar-sasar.
Kapinteran mangkene iki yen ta dicakake ing madyaning bebrayan bakal nuwuhake kapitunan, pikolehe malah mung wujud kasangsaran lan karusakan.


http://alangalangkumitir.wordpress.com/